Η ηθική βλάβη αποτελεί ένα ιδιαίτερα σημαντικό κομμάτι του ελληνικού δικαίου αποζημιώσεων. Δεν αφορά υλικές ζημίες, αλλά την προσβολή της προσωπικότητας, της αξιοπρέπειας, της σωματικής ακεραιότητας ή της ψυχικής υγείας ενός προσώπου.
Στην Ελλάδα, το άρθρο 932 του Αστικού Κώδικα προβλέπει ότι σε περίπτωση αδικοπραξίας, το Δικαστήριο μπορεί να επιδικάσει στον παθόντα χρηματική ικανοποίηση για την ηθική βλάβη που υπέστη.
1. Το Νομικό Πλαίσιο
Σύμφωνα με το άρθρο 932 ΑΚ, όταν ένα πρόσωπο υφίσταται ηθική βλάβη λόγω παράνομης και υπαίτιας συμπεριφοράς τρίτου, δικαιούται να ζητήσει από το Δικαστήριο την επιδίκαση εύλογης χρηματικής ικανοποίησης.
Η κρίση για το ύψος της αποζημίωσης εναπόκειται στο Δικαστήριο, το οποίο οφείλει να λάβει υπόψη του:
Το είδος της προσβολής
Την έκταση της βλάβης
Τις συνθήκες τέλεσης της αδικοπραξίας
Τη βαρύτητα του πταίσματος του υπαίτιου
Τυχόν συντρέχον πταίσμα του ζημιωθέντος
Την οικονομική και κοινωνική κατάσταση και των δύο πλευρών
Η απόφαση πρέπει να είναι σύμφωνη με την αρχή της αναλογικότητας, όπως προβλέπεται στα άρθρα 2 §1 και 25 του Συντάγματος, ώστε να μην επιδικάζονται ούτε ευτελή ποσά που υποβαθμίζουν την αξία του παθόντος, ούτε υπέρογκα ποσά που θίγουν το δικαίωμα ιδιοκτησίας του υποχρέου.
2. Σκοπός της Διάταξης
Η χρηματική ικανοποίηση για ηθική βλάβη έχει διπλό σκοπό:
Αποκατάσταση – Να παρέχει στον παθόντα ανακούφιση και παρηγοριά για την ηθική ζημία που υπέστη.
Ισορροπία – Να διασφαλίζεται ότι το ποσό είναι εύλογο και δεν οδηγεί σε εμπορευματοποίηση της ηθικής αξίας.
Η βλάβη που αφορά την ηθική διάσταση δεν μπορεί να αποτιμηθεί με ακρίβεια σε χρήμα. Για τον λόγο αυτό, ο νόμος αφήνει στο Δικαστήριο την ευχέρεια να κρίνει «εύλογα», λαμβάνοντας υπόψη τα πραγματικά περιστατικά και την κοινωνική αντίληψη περί δικαίου.
3. Νομολογία και Καθοδήγηση Δικαστηρίων
Η νομολογία του Αρείου Πάγου (π.χ. ΟλΑΠ 10/2017, ΑΠ 34/2022, ΑΠ 187/2021) καθιστά σαφές ότι:
Το Δικαστήριο δεν δεσμεύεται από απόλυτους κανόνες στον καθορισμό του ποσού, αλλά πρέπει να κινείται εντός των ορίων της διακριτικής του ευχέρειας.
Υπερβολικά χαμηλά ποσά ευτελίζουν τον παθόντα.
Υπερβολικά υψηλά ποσά παραβιάζουν τα δικαιώματα του υποχρέου.
Η ισορροπία είναι το κεντρικό ζητούμενο, με γνώμονα τα κοινωνικά και οικονομικά δεδομένα της εποχής.
4. Στρατηγική Διεκδίκησης Χρηματικής Ικανοποίησης
Η επιτυχία μιας αξίωσης για ηθική βλάβη εξαρτάται από την επιμελή προετοιμασία και την τεκμηρίωση.
α) Συγκέντρωση Αποδεικτικών Στοιχείων
Ιατρικές γνωματεύσεις (σε περίπτωση σωματικής ή ψυχικής βλάβης)
Μαρτυρίες
Φωτογραφικό ή βιντεοληπτικό υλικό
Έγγραφα που αποδεικνύουν τη συμπεριφορά του υπαίτιου
β) Ανάλυση Νομολογίας
Η επίκληση πρόσφατων αποφάσεων που επιδίκασαν αντίστοιχα ποσά σε παρόμοιες υποθέσεις ενισχύει τη θέση του παθόντος και προσδίδει πειστικότητα στο αίτημα.
γ) Οικονομικά και Κοινωνικά Δεδομένα
Η παρουσίαση της οικονομικής κατάστασης του υπαίτιου και του παθόντος συμβάλλει στον καθορισμό ενός ποσού που θεωρείται εύλογο.
δ) Τονισμός των Συνθηκών Τέλεσης
Η ύπαρξη δόλου ή βαριάς αμέλειας από την πλευρά του υπαίτιου μπορεί να αυξήσει το επιδικαζόμενο ποσό.
Η χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης, σύμφωνα με το άρθρο 932 του Αστικού Κώδικα, αποσκοπεί στην αποκατάσταση, σε ευρεία έννοια, του προσώπου που υπέστη βλάβη από αδικοπραξία. Στόχος είναι να δοθεί δίκαιη και επαρκής ανακούφιση στον παθόντα, χωρίς ωστόσο να εμπορευματοποιείται η ηθική αξία ή να προσδιορίζεται υπερβολικά υψηλή αποζημίωση που δεν μπορεί να αποτιμηθεί ακριβώς σε χρήμα.
Κριτήρια Προσδιορισμού του Ποσού
Το δικαστήριο, κατά τον καθορισμό του ύψους της αποζημίωσης, λαμβάνει υπόψη:
Το είδος και τη βαρύτητα της προσβολής.
Την έκταση της ηθικής βλάβης.
Τις συνθήκες τέλεσης της αδικοπραξίας.
Τη βαρύτητα του πταίσματος του υπόχρεου.
Τυχόν συνυπαιτιότητα του δικαιούχου.
Την οικονομική και κοινωνική κατάσταση και των δύο μερών.
Η κρίση του δικαστηρίου πρέπει να συμμορφώνεται με την αρχή της αναλογικότητας (άρθρα 2 § 1 και 25 Συντάγματος), ώστε να εξασφαλίζεται δίκαιη ισορροπία μεταξύ των αντικρουόμενων συμφερόντων.
Κρίσιμος Χρόνος Υπολογισμού
Για τον προσδιορισμό του εύλογου ποσού, κρίσιμος είναι ο χρόνος της συζήτησης της υπόθεσης στο πρωτοβάθμιο δικαστήριο (ΑΠ 12/2020, ΑΠ 43/2020, ΑΠ 265/2020, ΑΠ 525/2021).
Δικαιούχοι Χρηματικής Ικανοποίησης
Δικαιούχοι μπορεί να είναι:
Φυσικά πρόσωπα που υπέστησαν ηθική βλάβη.
Νομικά πρόσωπα, εφόσον η αδικοπραξία προσέβαλε την εμπορική τους πίστη, επαγγελματική φήμη ή το επιχειρηματικό τους μέλλον (ΑΠ 1048/2020, ΑΠ 932/2019, ΑΠ 193/2018, ΕφΠειρ 327/2022).
Για τα νομικά πρόσωπα, η ηθική βλάβη δεν συνδέεται με υποκειμενικά συναισθήματα, αλλά με υλικής υπόστασης ζημία, όπως πτώση κύκλου εργασιών, απώλεια πελατών, μείωση εμπορικής αξιοπιστίας κ.λπ.
Απαιτήσεις για το Δικόγραφο της Αγωγής
Για να είναι πλήρης η αγωγή χρηματικής ικανοποίησης λόγω ηθικής βλάβης, πρέπει να αναφέρονται:
Τα πραγματικά περιστατικά που συγκροτούν την παράνομη και υπαίτια συμπεριφορά του εναγόμενου.
Η ζημία (περιουσιακή ή μη) και η αιτιώδης συνάφεια με την πράξη ή την παράλειψη.
Στις περιπτώσεις νομικών προσώπων, τα συγκεκριμένα στοιχεία που δείχνουν την οικονομική και εμπορική τους κατάσταση πριν και μετά την αδικοπραξία, ώστε να αποδεικνύεται η έκταση της βλάβης (ΟλΑΠ 8/2008, ΑΠ 730/2015, ΑΠ 384/2011, ΕφΑθ 400/2022, ΕφΑθ 4636/2021).
Εάν τα στοιχεία αυτά δεν παρατίθενται, η αγωγή μπορεί να απορριφθεί ως αόριστη.
Στρατηγική Σημείωση
Στην πράξη, η επιτυχία μιας τέτοιας αγωγής εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό:
Από την πληρότητα και ακρίβεια των πραγματικών περιστατικών στο δικόγραφο.
Από την τεκμηρίωση της βλάβης με αποδεικτικά στοιχεία (π.χ. μαρτυρικές καταθέσεις, οικονομικά στοιχεία, πραγματογνωμοσύνες).
Από την παρουσίαση των περιστατικών με τρόπο που να αναδεικνύει το εύλογο του αιτούμενου ποσού.
Η υπερβολική απαίτηση μπορεί να θεωρηθεί καταχρηστική, ενώ η υποεκτίμηση της βλάβης μπορεί να οδηγήσει σε δυσανάλογα χαμηλή αποζημίωση. Ο δικηγόρος οφείλει να ισορροπήσει ανάμεσα στη νομική τεκμηρίωση και στη ρεαλιστική εκτίμηση του ποσού, αξιοποιώντας τη νομολογία και τις τρέχουσες δικαστικές πρακτικές.
5. Συχνές Ερωτήσεις (FAQ)
1. Ποιος μπορεί να ζητήσει χρηματική ικανοποίηση για ηθική βλάβη;
Οποιοσδήποτε υπέστη ηθική ζημία λόγω αδικοπραξίας τρίτου, είτε πρόκειται για σωματική βλάβη, προσβολή τιμής ή προσωπικότητας.
2. Μπορεί η ηθική βλάβη να αποτιμηθεί σε ακριβές ποσό;
Όχι. Η αποτίμηση γίνεται από το Δικαστήριο με βάση τα πραγματικά περιστατικά και την κοινωνική αντίληψη περί δικαίου.
3. Υπάρχει ανώτατο ή κατώτατο όριο αποζημίωσης;
Δεν υπάρχει τυπικά καθορισμένο όριο, αλλά ισχύει η αρχή της αναλογικότητας.
4. Μπορεί να ζητηθεί παράλληλα και υλική αποζημίωση;
Ναι, εφόσον συντρέχουν οι προϋποθέσεις, ο παθών μπορεί να ζητήσει και υλική και ηθική αποζημίωση.
5. Πόσο διαρκεί η διαδικασία;
Εξαρτάται από το φόρτο των δικαστηρίων και την πολυπλοκότητα της υπόθεσης. Συνήθως η πρώτη απόφαση εκδίδεται σε 12-24 μήνες.
6. Συμπέρασμα
Η χρηματική ικανοποίηση για ηθική βλάβη είναι ένας θεσμός που στοχεύει στην ηθική αποκατάσταση και όχι στην οικονομική κερδοσκοπία.
Η σωστή προετοιμασία της υπόθεσης, η επίκληση της σχετικής νομολογίας και η στρατηγική παρουσίαση των στοιχείων αποτελούν το «κλειδί» για μια επιτυχημένη δικαστική διεκδίκηση.
Τελικά, το ζητούμενο είναι η επίτευξη μιας δίκαιης ισορροπίας μεταξύ των δικαιωμάτων του παθόντος και του υποχρέου, ώστε η αποζημίωση να είναι πραγματικά εύλογη και κοινωνικά αποδεκτή.
Ονομάζομαι Γιώργος Χατζηθεοδοσίου και είμαι επαγγελματίας στο Digital Marketing όπως και του δικηγορικού Μάρκετινγκ. Έχω πάθος με την κειμενογραφία και την προβολή επαγγελματιών στο διαδίκτυο με εξελιγμένες στρατηγικές σε Ελλάδα και εξωτερικό.