Το άρθρο 26 του Ποινικού Κώδικα (ΠΚ) ορίζει τις προϋποθέσεις υπαιτιότητας για την τέλεση κακουργήματος ή πλημμελήματος. Σύμφωνα με το άρθρο αυτό, τα κακουργήματα και πλημμελήματα τιμωρούνται μόνο όταν τελούνται με δόλο. Κατ’ εξαίρεση, στις περιπτώσεις που ορίζει ειδικά ο νόμος, τα πλημμελήματα τιμωρούνται και όταν τελούνται από αμέλεια.
Ορισμός υπαιτιότητας
Η υπαιτιότητα είναι η ψυχική σχέση του δράστη με την πράξη του. Για να υπάρξει υπαιτιότητα, ο δράστης πρέπει να γνώριζε ότι η πράξη του είναι παράνομη και ότι μπορεί να προκαλέσει κάποιο αποτέλεσμα.
Δόλος
Ο δόλος είναι η γνώση και η θέληση για την τέλεση της πράξης. Ο δράστης πρέπει να γνωρίζει ότι η πράξη του είναι παράνομη και ότι μπορεί να προκαλέσει κάποιο αποτέλεσμα. Ο δόλος μπορεί να είναι άμεσος ή έμμεσος.
Αμεσος δόλος
Ο άμεσος δόλος υπάρχει όταν ο δράστης επιδιώκει την τέλεση της πράξης και την πρόκληση του αποτελέσματος.
Έμμεσος δόλος
Ο έμμεσος δόλος υπάρχει όταν ο δράστης δεν επιδιώκει την τέλεση της πράξης, αλλά προβλέπει την πιθανότητα να συμβεί και συναινεί σε αυτήν.
Αμέλεια
Η αμέλεια είναι η έλλειψη της γνώσης ή της θέλησης για την τέλεση της πράξης. Ο δράστης πρέπει να γνωρίζει ότι η πράξη του μπορεί να είναι παράνομη και ότι μπορεί να προκαλέσει κάποιο αποτέλεσμα, αλλά δεν το προβλέπει ή δεν το επιθυμεί.
Είδη αμέλειας
Η αμέλεια μπορεί να είναι απλή ή δόλοπλης.
Απλή αμέλεια
Η απλή αμέλεια υπάρχει όταν ο δράστης δεν προβλέπει την πιθανότητα να συμβεί το αποτέλεσμα, ενώ θα μπορούσε να το προβλέψει με τη χρησιμοποίηση της προσοχής που απαιτείται στις συγκεκριμένες συνθήκες.
Δόλοπλης αμέλεια
Η δόλοπλης αμέλεια υπάρχει όταν ο δράστης προβλέπει την πιθανότητα να συμβεί το αποτέλεσμα, αλλά πιστεύει ότι δεν θα συμβεί.
Εξαιρέσεις
Κατ’ εξαίρεση, στις περιπτώσεις που ορίζει ειδικά ο νόμος, τα πλημμελήματα τιμωρούνται και όταν τελούνται από αμέλεια.
Παραδείγματα
- Ένας δράστης που πυροβολεί εναντίον ενός άλλου με πρόθεση να τον σκοτώσει, διαπράττει ανθρωποκτονία με δόλο.
- Ένας οδηγός που παραβιάζει τον ΚΟΚ και προκαλεί τροχαίο ατύχημα με θύματα, διαπράττει θανατηφόρο ατύχημα από αμέλεια.
- Ένας γιατρός που κάνει μια ιατρική επέμβαση και προκαλεί στον ασθενή σοβαρές βλάβες, διαπράττει σωματική βλάβη από αμέλεια.
Συμπερασματικά, η υπαιτιότητα είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την τέλεση κακουργήματος ή πλημμελήματος. Ο δόλος είναι η τυπική μορφή υπαιτιότητας, ενώ η αμέλεια αποτελεί εξαίρεση.
