Κακούργημα και πλημμέλημα είναι οι δύο κατηγορίες ποινικών αδικημάτων που προβλέπονται από τον Ελληνικό Ποινικό Κώδικα. Η διάκριση αυτή γίνεται με βάση τη βαρύτητα της πράξης, η οποία εκφράζεται από την προβλεπόμενη ποινή.
Κακούργημα είναι κάθε πράξη που τιμωρείται με ισόβια ή πρόσκαιρη κάθειρξη. Η κάθειρξη είναι ποινή στερητική της ελευθερίας, η οποία διαρκεί τουλάχιστον 5 έτη. Το κακούργημα είναι η σοβαρότερη κατηγορία ποινικού αδικήματος, και τιμωρείται με τις αυστηρότερες ποινές.
Πλημμέλημα είναι κάθε πράξη που τιμωρείται με φυλάκιση ή χρηματική ποινή ή περιορισμό σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων. Η φυλάκιση είναι ποινή στερητική της ελευθερίας, η οποία διαρκεί από 10 ημέρες έως 5 έτη. Η χρηματική ποινή είναι η επιβολή ενός ποσού χρημάτων στον δράστη. Ο περιορισμός σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων είναι μια μορφή ποινής στερητικής της ελευθερίας που επιβάλλεται σε νέους ηλικίας 18 έως 21 ετών.
Τα εγκλήματα, με βάση τη σοβαρότητα της επιβαλλόμενης τιμωρίας, χωρίζονται σε κακουργήματα και πλημμελήματα. Πριν την εφαρμογή του νέου Ποινικού Κώδικα, υπήρχε και τρίτη κατηγορία, τα πταίσματα, τα οποία πλέον θεωρούνται διοικητικά αδικήματα σύμφωνα με ειδικούς νόμους (Αιτ. Εκθ. του νέου Π.Κ.).
Η κατηγοριοποίηση των αδικημάτων βασίζεται στην προβλεπόμενη ποινή για κάθε ένα. Σύμφωνα με τα άρθρα 18 και 19 Π.Κ., κάθε πράξη που τιμωρείται με ισόβια ή πρόσκαιρη κάθειρξη είναι κακούργημα, ενώ κάθε πράξη που τιμωρείται με φυλάκιση ή χρηματική ποινή ή περιορισμό σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων ή μόνο με χρηματική ποινή ή παροχή κοινωφελούς εργασίας είναι πλημμέλημα. Σημαντικό είναι ότι η διάκριση γίνεται με βάση την ποινή που ορίζει ο νόμος και όχι αυτή που τελικά επιβάλλεται από το δικαστή.
Επίσης, ελαφρυντικές περιστάσεις ή μειωμένη ποινή σύμφωνα με το άρθρο 83 Π.Κ. δεν επηρεάζουν τον χαρακτηρισμό του εγκλήματος. Για παράδειγμα, μια πράξη που θεωρείται κακούργημα λόγω της προβλεπόμενης ποινής κάθειρξης, δεν μετατρέπεται σε πλημμέλημα επειδή τελικά επιβλήθηκε φυλάκιση με ελαφρυντικά. Επομένως, η κατηγοριοποίηση βασίζεται αποκλειστικά στην προβλεπόμενη ποινή και όχι στην τελική απόφαση του δικαστή (άρθρο 19 Π.Κ.).
Επιμέρους διαφορές
Εκτός από τη βαρύτητα της προβλεπόμενης ποινής, υπάρχουν και άλλες διαφορές μεταξύ κακουργήματος και πλημμελήματος. Συγκεκριμένα:
Η διαδικασία απονομής της δικαιοσύνης είναι διαφορετική για τα κακουργήματα και τα πλημμελήματα. Τα κακουργήματα εκδικάζονται ενώπιον των Εφετείων Κακουργημάτων και των Μεικτών Ορκοτών Δικαστηρίων, ενώ τα πλημμελήματα ενώπιον των Πλημμελειοδικείων.
Η παραγραφή των κακουργημάτων είναι μεγαλύτερη από την παραγραφή των πλημμελημάτων. Για τα κακουργήματα η παραγραφή είναι 20 έτη, ενώ για τα πλημμελήματα είναι 5 έτη κατά το άρθρο 111 παρ.2 Π.Κ.
Η ποινική μεταχείριση του δράστη μετά την έκτιση της ποινής είναι διαφορετική για τα κακουργήματα και τα πλημμελήματα. Οι καταδικασθέντες για κακούργημα υπόκεινται σε ορισμένους περιορισμούς, όπως η απαγόρευση της κατοχής όπλων ή η απαγόρευση της άσκησης ορισμένων επαγγελμάτων.
Κατηγορίες και Επιδίκες Ποινές
Σε περιπτώσεις όπου υπάρχει απόπειρα τέλεσης ενός αδικήματος ή όταν κάποιος συμμετέχει ως συνεργός, εφαρμόζεται παρόμοια λογική. Και στις δύο περιπτώσεις, η ποινή είναι μειωμένη, όπως ορίζει το άρθρο 83 του Ποινικού Κώδικα. Η φύση του εγκλήματος δεν αλλάζει, διότι η απόπειρα και η συνέργεια είναι απλώς τρόποι εκδήλωσης του εγκλήματος και διατηρούν την κατηγορία τους ως κακούργημα ή πλημμέλημα, βασισμένα στην ποινή για το πλήρες έγκλημα (στην περίπτωση της απόπειρας) ή για την πράξη του βασικού δράστη (στην περίπτωση της συνέργειας).
Για παράδειγμα, μια απόπειρα ληστείας εξακολουθεί να θεωρείται κακούργημα, και η συνέργεια σε ληστεία αντιμετωπίζεται επίσης ως κακούργημα και όχι ως πλημμέλημα, όπως ισχύει και για τον κύριο δράστη, παρά τη μειωμένη ποινή που επιβάλλεται. Σημειώνεται ότι αυτό ισχύει και για τα ιδιώνυμα εγκλήματα.
Επιβαρυντικές Περιστάσεις
Σε περιπτώσεις επιβαρυντικών περιστάσεων, η αντιμετώπιση είναι διαφορετική. Η απειλή της ποινής καθείρξεως συνεπάγεται ότι η πράξη θεωρείται κακούργημα. Αυτό καθορίζεται από το άρθρο 19 του Ποινικού Κώδικα, το οποίο ορίζει ότι ο χαρακτήρας ενός αδικήματος καθορίζεται από την αυστηρότερη ποινή που προβλέπεται από το νόμο, και όχι από την ενδεχομένως ελαφρύτερη ποινή που μπορεί να προκύψει από τα άρθρα 83 και 84 του Ποινικού Κώδικα. Ωστόσο, αν το δικαστήριο αφαιρέσει την επιβαρυντική περίσταση, η πράξη μπορεί να υποβαθμιστεί από κακούργημα σε πλημμέλημα.
Έγκλημα κατ’ Εξακολούθηση
Σε περιπτώσεις εγκλημάτων κατ’ εξακολούθηση, για τον χαρακτηρισμό λαμβάνεται υπόψη η βαρύτερη από τις επιμέρους πράξεις. Ο δικηγόρος ποινικολόγος Γιάννης Μπαρκαγιάννης έχει εκτενή εμπειρία σε ποινικά αδικήματα και παρέχει υποστήριξη σε όλη την Ελλάδα.
Συνέπειες της Διάκρισης Κακούργημα-Πλημμέλημα
Η διάκριση μεταξύ κακουργημάτων και πλημμελημάτων έχει επιπτώσεις τόσο στο ουσιαστικό ποινικό δίκαιο όσο και στο ποινικό δικονομικό.
Στο ουσιαστικό ποινικό δίκαιο:
- Υποκειμενική Υπαιτιότητα του Δράστη: Τα κακουργήματα τιμωρούνται μόνο όταν τελούνται με δόλο. Το ίδιο ισχύει κατ’ αρχήν και για τα πλημμελήματα, εκτός αν ο νόμος προβλέπει ειδικά την τιμωρία τους εξ αμελείας.
- Παραγραφή: Ο χρόνος παραγραφής διαφέρει μεταξύ των δύο ειδών εγκλημάτων. Για τα πλημμελήματα, η παραγραφή ολοκληρώνεται πέντε χρόνια μετά την τέλεσή τους (άρθρο 111 παρ. 3 Π.Κ.), ενώ για τα κακουργήματα είκοσι χρόνια αν απειλείται ισόβια κάθειρξη, και δέκα χρόνια σε άλλες περιπτώσεις, εκτός αν ο νόμος ορίζει διαφορετικά (άρθρο 111 παρ. 2 Π.Κ.)
Συμπέρασμα
Η διάκριση μεταξύ κακουργήματος και πλημμελήματος είναι σημαντική, καθώς έχει επιπτώσεις στη διαδικασία απονομής της δικαιοσύνης, στην παραγραφή της πράξης και στην ποινική μεταχείριση του δράστη.
«ΕΠΙΤΟΜΗ ΠΟΙΝΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ», Αριστοτέλης Ι. Χαραλαμπάκης, εκδ. Π.Ν. Σάκκουλας, 2016
«ΠΟΙΝΙΚΟΣ ΚΩΔΙΚΑΣ Ερμηνεία-Εφαρμογή», Μιχαήλ Μαργαρίτης| Άντα Μαργαρίτη, εκδ. Π.Ν. Σάκκουλας, 2020
«Ο ΝΕΟΣ ΚΩΔΙΚΑΣ ΠΟΙΝΙΚΗΣ ΔΙΚΟΝΟΜΙΑΣ Ερμηνεία κατ’ άρθρο του Ν.4620/2019 Τόμος Πρώτος (Άρθρα 1-461)», Λάμπρος Μαργαρίτης, Καθηγητής ΑΠΘ, εκδ. Νομική Βιβλιοθήκη, 2020
