1. Δεν καταλογίζεται στο δράστη η πράξη που τελεί για να αποτρέψει παρόντα και αναπότρεπτο με άλλα μέσα κίνδυνο ο οποίος απειλεί την ίδια του τη ζωή, την σωματική του ακεραιότητα ή την ελευθερία του ή την ζωή, την σωματική ακεραιότητα ή την ελευθερία άλλων προσώπων.
2. Η πράξη δεν καταλογίζεται, αν ο κίνδυνος ήταν ουσιώδης και η αντίδραση του δράστη ήταν πρόσφορη και αναγκαία για την αποτροπή του.
3. Η κατάσταση ανάγκης αποκλείει τον καταλογισμό, ανεξάρτητα από το αν ο δράστης γνώριζε ή αγνοούσε ότι η πράξη του είναι παράνομη.
Αναλυτική εξήγηση
Από το άρθρο 32 του Ποινικού Κώδικα προκύπτει ότι η κατάσταση ανάγκης αποκλείει τον καταλογισμό της πράξης, δηλαδή την ευθύνη του δράστη για την πράξη του.
Η κατάσταση ανάγκης είναι μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης, στην οποία ο δράστης βρίσκεται αντιμέτωπος με έναν άμεσο και αναπότρεπτο κίνδυνο για τη ζωή, την σωματική ακεραιότητα ή την ελευθερία του ή για τη ζωή, την σωματική ακεραιότητα ή την ελευθερία άλλων προσώπων.
Για να αποκλείσει τον καταλογισμό, η κατάσταση ανάγκης πρέπει να πληροί τις ακόλουθες προϋποθέσεις:
- Ο κίνδυνος πρέπει να είναι παρόν, δηλαδή να υπάρχει ήδη και να απειλεί άμεσα τον δράστη ή άλλα πρόσωπα.
- Ο κίνδυνος πρέπει να είναι αναπότρεπτος, δηλαδή να μην υπάρχει άλλη δυνατότητα για την αποτροπή του με νόμιμα μέσα.
- Ο κίνδυνος πρέπει να είναι ουσιώδης, δηλαδή να μην είναι απλώς ενοχλητικός ή δυσάρεστος, αλλά να δημιουργεί σοβαρή απειλή για τη ζωή, την σωματική ακεραιότητα ή την ελευθερία του δράστη ή άλλων προσώπων.
- Η αντίδραση του δράστη πρέπει να είναι πρόσφορη, δηλαδή να είναι ικανή να αποτρέψει τον κίνδυνο.
- Η αντίδραση του δράστη πρέπει να είναι αναγκαία, δηλαδή να μην υπάρχει άλλη δυνατή αντίδραση που να είναι εξίσου πρόσφορη για την αποτροπή του κινδύνου.
Αν η κατάσταση ανάγκης πληροί τις ανωτέρω προϋποθέσεις, τότε η πράξη του δράστη δεν καταλογίζεται, δηλαδή ο δράστης δεν ευθύνεται για την πράξη του.
Στην περίπτωση που ο κίνδυνος που αντιμετωπίζει ο δράστης είναι μικρότερος από τον κίνδυνο που δημιουργεί η πράξη του, τότε η κατάσταση ανάγκης δεν αποκλείει τον καταλογισμό. Για παράδειγμα, αν ο δράστης για να αποτρέψει έναν κίνδυνο που απειλεί την σωματική του ακεραιότητα, τελέσει μια πράξη που δημιουργεί κίνδυνο για τη ζωή του, τότε η πράξη του δεν αποκλείεται από την κατάσταση ανάγκης.
Επίσης, η κατάσταση ανάγκης δεν αποκλείει τον καταλογισμό, αν ο δράστης γνώριζε ή αγνοούσε ότι η πράξη του είναι παράνομη. Για παράδειγμα, αν ο δράστης για να αποτρέψει έναν κίνδυνο που απειλεί τη ζωή του, τελέσει μια πράξη που είναι παράνομη, επειδή είναι αντίθετη με το νόμο ή με το ηθικό, τότε η πράξη του δεν αποκλείεται από την κατάσταση ανάγκης.
Ενδεικτικά παραδείγματα καταστάσεων ανάγκης που αποκλείουν τον καταλογισμό είναι τα εξής:
- Ένας άνθρωπος που σκοτώνει έναν άλλο για να τον υπερασπιστεί από επίθεση.
- Ένας άνθρωπος που κλέβει ένα αυτοκίνητο για να σώσει τη ζωή του ή τη ζωή ενός άλλου προσώπου.
- Ένας άνθρωπος που παραβιάζει τα σύνορα για να δραπετεύσει από έναν πόλεμο.
Η κατάσταση ανάγκης αποτελεί μια σημαντική έννοια του Ποινικού Κώδικα, η οποία αποσκοπεί στην προστασία του δράστη που ενεργεί σε μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης, προκειμένου να αποτρέψει έναν σοβαρό κίνδυνο.
