Η αυτοδικία είναι ένα εκ των συνηθέστερων αδικημάτων, κατά το οποίο ο δράστης παρακάμπτει τη δικαστική οδό και προβαίνει μόνος του στην αποκατάσταση των πραγμάτων στη προτέρα κατάσταση, καθώς είτε έχει είτε νομίζει πως έχει το δίκαιο με το μέρος του. Ωστόσο πια δε ζούμε σε σπήλαια, αλλά σε μια ευνομούμενη κοινωνία με νόμους και τέτοιες συμπεριφορές θα πρέπει να τιμωρούνται, ώστε να παραδειγματίζεται ορθώς η κοινωνία. Ας δούμε στο παρόν σημείο, τι ορίζει ο ποινικός μας κώδικας ως αυτοδικία και πως τιμωρείται ο δράστης αυτής.
Στο ειδικό μέρος του ποινικού δικαίου και συγκεκριμένα στο άρθρο 331 ΠΚ, μετά τον νόμο 4619/2019 ορίζεται πως αυτοδικία πράττει:
<<Όποιος ασκεί αυθαίρετα αξίωση σχετική με δικαίωμα που ή το έχει πραγματικά ή από πεποίθηση το οικειοποιείται τιμωρείται με χρηματική ποινή ή παροχή κοινωφελούς εργασίας. Για την ποινική δίωξη απαιτείται έγκληση.>>
Το έγκλημα της αυτοδικίας εμπεριέχεται, στα εγκλήματα κατά της προσωπικής ελευθερίας. Αυτοδικία διαπράττει, το πρόσωπο που έχει πραγματικά ένα νόμιμο δικαίωμα ή πιστεύει πως το έχει και στη περίπτωση που το δικαίωμα του αυτό προσβάλλεται ή αμφισβητείται, δε προσφεύγει στα δικαστήρια, για να ικανοποιήσει τις αξιώσεις του από το δικαίωμα αυτό, αλλά ενεργώντας από μόνος του αυθαίρετα και αυτοθέλητα προσπαθεί να επιτύχει αυτό το αποτέλεσμα, χωρίς μια ορθοδίκαιη δικαστική κρίση να του το επιτρέπει. Αυτοδικία τελεί δηλαδή, όποιος παίρνει <<το νόμο στα χέρια του>> και είτε δε προσφεύγει καθόλου στη δικαιοσύνη, είτε προσφεύγει μεν αλλά ακολουθεί μερικώς τις επιταγές της και ενεργεί με το δικό του τρόπο, μη συμμορφούμενος με τις δικαστικές αποφάσεις.
Ποιες είναι οι συνηθέστερες περιπτώσεις αυτοδικίας, οι οποίες συναντώνται συχνότερα στην ελληνική ποινική δικαιοσύνη;
Eξετάζοντας κανείς διεξοδικά τη νομολογία των ελληνικών ποινικών δικαστηρίων και του Άρειου Πάγου ειδικότερα, θα διαπιστώσει πως οι συνηθέστερες περιπτώσεις αυτοδικίας είναι, η αντικατάσταση κλειδαριάς σε οικεία, η κατεδάφιση κτίσματος, η περίφραξη παρακείμενου αγρού, η καταστροφή περίφραξης, η οικοδόμηση σε ξένο οικόπεδο, η κοπή δέντρων επί των ορίων με άλλο αγρόκτημα, η συλλογή ελιών από ξένο αγρόκτημα για την εξαγωγή λαδιού, η διάνοιξη ιδιωτικής οδού μέσα σε ξένο αγρό, η αποβολή του συζύγου από τη συζυγική στέγη χωρίς δικαστική απόφαση, η βίαιη αποβολή της μισθώτριας από το μισθωτή ενώ έχει λήξει η μίσθωση χωρίς δικαστική απόφαση, η κατεδάφιση κοινού τοίχου, η πώληση από τον συγκύριο των κοινών κινητών πραγμάτων κ.α
Ποιες είναι οι προϋποθέσεις που θα πρέπει να συντρέχουν, για να στοιχειοθετείται το αδίκημα της αυτοδικίας του άρθρου 331 του Ποινικού μας Κώδικα;
Για την πλήρωση επομένως της αντικειμενικής υπόστασης του εγκλήματος της αυτοδικίας (αρ. 331 ΠΚ), απαιτείται να συντρέχουν σωρευτικώς οι κατωτέρω προϋποθέσεις:
α) να υφίσταται μια αξίωση του υπαιτίου, που να πηγάζει από δικαίωμα το οποίο το έχει ή πιστεύει πως το έχει.
β) να πραγματοποιείται αμφισβήτηση του σχετικού δικαιώματος από κάποιον
γ) θα πρέπει να είναι δικαστικά επιδιώξιμη η αξίωση του υπαιτίου,να έχει δηλαδή τη δυνατότητα να προσφύγει στη δικαστική αρχή.
δ) να πράττει ο υπαίτιος από μόνος του όλα όσα κρίνει πως χρειάζονται για να ευδοκιμήσει η αξίωση του, χωρίς να έχει λάβει δικαστική απόφαση για τις ενέργειες του. Να λειτουργεί δηλαδή αυθαίρετα.
Β) Υποκειμενική υπόσταση του εγκλήματος
Για το αδίκημα της αυτοδικίας απαιτείται δόλος. Θα πρέπει δηλαδή ο υπαίτιος να γνωρίζει πως δρα αυτόβουλα και αυθαίρετα για να ικανοποιήσει αξίωση επί δικαιώματος, το οποίο είτε έχει πράγματι, είτε πιστεύει πως έχει και έχει την αντίστοιχη θέληση για να ικανοποιήσει τις αξιώσεις του. Ο δράστης θα πρέπει να έχει τη πεποίθηση πως το δικαίωμα για το οποίο υπάρχει αμφισβήτηση και που διεκδικεί ανήκει σε αυτόν. Είναι άνευ σημασίας για την υποκειμενική υπόσταση του αδικήματος, αν όντως του ανήκει ή απλά το αντιποιείται. Για το αδίκημα της αυτοδικίας, ο δόλος μπορεί να είναι άμεσος δόλος α΄και β΄βαθμού ή ενδεχόμενος.
Για να έχουμε τετελεσμένο το αδίκημα της αυτοδικίας, θα πρέπει να τερματιστεί η ενέργεια μέσω της οποίας πραγματοποιείται το αξιούμενο δικαίωμα. Απόπειρα αυτοδικίας δεν είναι δυνατή.
Σε ποιες περιπτώσεις η αυτοδικία δεν είναι άδικη;
Η αυτοδικία δεν είναι άδικη πράξη, σε περίπτωση που υπάρχει κάποιος λόγος που αίρει το άδικο αυτής, όπως ενδεικτικά είναι να υφίσταται κατάσταση ανάγκης, άμυνα και δικαίωμα να προστατευθεί η νομή αυτοδύναμα. Συνεπώς, το άδικο της αυτοδικίας αίρεται αν η ενέργεια βασίζεται σε γραπτό ή εθιμικό κανόνα δικαίου. Σε ορισμένες περιπτώσεις δηλαδή, που υπάρχει το στοιχείο του κατεπείγοντος να αποκατασταθούν τα πράγματα στη προτέρα κατάσταση ή να προστατευθεί κάποιο σημαντικό έννομο αγαθό, θα ήταν ατελέσφορη η αναμονή για μια δικαστική απόφαση και η αυτοδικία είναι αναγκαία για τους λόγους που αναφέρθηκαν.
Ποια είναι η σχέση της αυτοδικίας με τη νομική πλάνη του άρθρου 31 του Ποινικού Κώδικα;
Σε περίπτωση νομικής πλάνης, δεν αίρεται ο καταλογισμός για το αδίκημα της αυτοδικίας, ακόμα και αν η νομική πλάνη είναι συγγνωστή, καθώς ακόμα και αν πράγματι υπήρχε το δικαίωμα, ο δράστης δε θα έπρεπε να ενεργήσει αυθαίρετα αλλά να διεκδικήσει τις αξιώσεις του μέσα από την ελληνική δικαιοσύνη. Η αυτοδικία συνιστά το αδίκημα της αυθαίρετης δράσης του υπαιτίου, που δε λειτουργεί σύμφωνα με τις επιταγές μιας κοινωνίας που έχει αρμόδιους θεσμούς και σε αυτό εστιάζει ο νομοθέτης.
Συμπερασματικά
Συνοψίζοντας, το αδίκημα της αυτοδικίας αποτελεί το πλημμέλημα που πράττει ο δράστης για να ικανοποιήσει τις αξιώσεις που έχει ή πιστεύει πως έχει σε ένα δικαίωμα. Σκοπός του νόμου που τιμωρεί τις αυθαίρετες ενέργειες είναι να προστατεύσει το κοινωνικό σύνολο, από δράσεις που εμφανίζουν αντικοινωνικό χαρακτήρα και να παραδειγματίσει τους πολίτες να μη δρουν αυτόβουλα, αλλά πάντα σύμφωνα με τις επιταγές της δικαιοσύνης.
