Η επικαρπία είναι το δικαίωμα χρήσης και λήψης καρπών ενός πράγματος, χωρίς να έχει την κυριότητα αυτού. Μπορεί να συσταθεί με διαθήκη, με σύμβαση ή με νόμο.Στη περίπτωση των ακινήτων η επικαρπία παρέχει το δικαίωμα στον επικαρπωτή να χρησιμοποιεί και να εκμεταλλεύεται το ακίνητο, χωρίς ωστόσο να επεμβαίνει στη δομή του ή να μπορεί να το πωλήσει.
Στην περίπτωση της εγκατάστασης κληρονόμου στην επικαρπία, ο διαθέτης ή οι συμβαλλόμενοι μπορούν να ορίσουν ότι ένας ή περισσότεροι κληρονόμοι θα έχουν το δικαίωμα της επικαρπίας επί του κληρονομιαίου πράγματος, ενώ η κυριότητα θα περιέλθει σε άλλους κληρονόμους.
Η εγκατάσταση κληρονόμου στην επικαρπία μπορεί να γίνει με διαφορετικούς τρόπους, ανάλογα με τη μορφή της εγκατάστασης.
Εγκατάσταση με διαθήκη
Στην περίπτωση εγκατάστασης με διαθήκη, ο διαθέτης πρέπει να ορίσει ρητά ότι ο κληρονόμος θα έχει το δικαίωμα της επικαρπίας επί του κληρονομιαίου πράγματος. Η εγκατάσταση της επικαρπίας μπορεί να γίνει είτε με γενική διάταξη, είτε με ειδική διάταξη.
Εγκατάσταση με σύμβαση
Στην περίπτωση εγκατάστασης με σύμβαση, οι συμβαλλόμενοι πρέπει να συμφωνήσουν ρητά ότι ένας ή περισσότεροι από αυτούς θα έχουν το δικαίωμα της επικαρπίας επί του κληρονομιαίου πράγματος. Η εγκατάσταση της επικαρπίας μπορεί να γίνει, είτε με κοινή διαθήκη, είτε με άλλη σύμβαση.
Εγκατάσταση με νόμο
Στην περίπτωση εγκατάστασης με νόμο, η επικαρπία περιέρχεται στον κληρονόμο που ορίζει ο νόμος. Η επικαρπία αποσβήνεται με το θάνατο του επικαρπωτή και ο ψιλός κύριος, αποκτά τη πλήρη κυριότητα του ακινήτου.
Επιπτώσεις της εγκατάστασης κληρονόμου στην επικαρπία
Η εγκατάσταση κληρονόμου στην επικαρπία έχει τις ακόλουθες επιπτώσεις:
Ο επικαρπωτής έχει το δικαίωμα χρήσης και λήψης καρπών του κληρονομιαίου πράγματος.
Ο επικαρπωτής δεν έχει το δικαίωμα να μεταβιβάσει την επικαρπία σε άλλο πρόσωπο.
Η επικαρπία παύει με το θάνατο του επικαρπωτή.
Παράδειγμα
Ας υποθέσουμε ότι ο διαθέτης με τη διαθήκη του ορίζει ότι η σύζυγός του θα έχει το δικαίωμα της επικαρπίας επί του ακινήτου του, ενώ η κυριότητα θα περιέλθει στα παιδιά του. Σε αυτή την περίπτωση, η σύζυγος θα έχει το δικαίωμα χρήσης και λήψης των μισθωμάτων του ακινήτου, ενώ τα παιδιά θα αποκτήσουν την κυριότητα του ακινήτου μετά το θάνατο της συζύγου.
Η βασική παρατήρηση που μπορεί να γίνει για μια ρύθμιση που επιτρέπει στον διαθέτη να μεταβιβάσει την επικαρπία ολόκληρης ή μέρους της κληρονομιαίας περιουσίας σε τρίτο πρόσωπο, είναι ότι μπορεί να προσβάλει τη νόμιμη μοίρα των εξ αδιαθέτου κληρονόμων.
Η νόμιμη μοίρα είναι το ελάχιστο μερίδιο της κληρονομιάς που δικαιούται ο εξ αδιαθέτου κληρονόμος, ανεξάρτητα από τις διατάξεις της διαθήκης. Το ύψος της νόμιμης μοίρας καθορίζεται από το βαθμό συγγενείας του κληρονόμου με τον διαθέτη και από την αξία της κληρονομιάς.
Σύμφωνα με το άρθρο 1829 ΑΚ, η νόμιμη μοίρα του εξ αδιαθέτου τέκνου είναι το ήμισυ της εξ’ αδιαθέτου διαδοχης. Αυτό σημαίνει ότι, αν ο διαθέτης έχει μόνο ένα εξ’ αδιαθέτου τέκνο, η κληρονομιά θα πρέπει να του μεταβιβασθεί είναι τουλάχιστον η μισή από αυτή που θα του αναλογούσε επί της εξ’ αδιαθέτου διαδοχής.
Αν ο διαθέτης μεταβιβάσει την επικαρπία ολόκληρης ή μέρους της κληρονομιάς σε τρίτο πρόσωπο, αυτό σημαίνει ότι το εξ’ αδιαθέτου τέκνο του θα αποκτήσει μόνο την ψιλή κυριότητα επί του περιουσιακού στοιχείου που του μεταβιβάστηκε η επικαρπία. Η ψιλή κυριότητα δίνει στον δικαιούχο το δικαίωμα να του ανήκει το κινητό ή ακίνητο, χωρίς ωστόσο να δικαιούται να το διαθέσει,να το μεταβιβάσει ή να το εκμεταλλευτεί οικονομικά.
Σε αυτή την περίπτωση, η αξία της ψιλής κυριότητας μπορεί να είναι μικρότερη από το ήμισυ της αξίας του περιουσιακού στοιχείου. Αυτό σημαίνει ότι το εξ’ αδιαθέτου τέκνο του διαθέτη μπορεί να μην λάβει τη νόμιμη μοίρα του.
Για να αποφευχθεί αυτή η κατάσταση, θα μπορούσε να προβλεφθεί στην ρύθμιση ότι η επικαρπία που μεταβιβάζεται σε τρίτο πρόσωπο δεν θα προσμετράται στην αξία της κληρονομιάς για τον υπολογισμό της νόμιμης μοίρας των εξ’ αδιαθέτου κληρονόμων. Συζητήστε αναλυτικά με έναν δικηγόρο με ειδίκευση στα κληρονομικά ζητήματα προκειμένου να διαλευκάνετε αυτού του είδους τα σύνθετα νομικά ζητήματα.
Ωστόσο, αυτή η ρύθμιση θα μπορούσε να θεωρηθεί ως παραβίαση της ελευθερίας του διαθέτη να διαθέτει την περιουσία του όπως επιθυμεί.
