Η αγωγή αναγνώρισης ακυρότητας διαθήκης είναι η αγωγή με την οποία ζητείται από το δικαστήριο να αναγνωριστεί η ακυρότητα μιας διαθήκης.
Η ακύρωση της διαθήκης επέρχεται αυτοδικαίως, χωρίς να απαιτείται η παρεμβολή σχετικής δικαστικής απόφασης, αλλά είναι επιτρεπτή μόνο η άσκηση αναγνωριστικής αγωγής (άρθρο 70 ΚΠολΔ) για αναγνώριση της ακυρότητας.
Έννομο συμφέρον
Έννομο συμφέρον για την έγερση της αγωγής έχουν όσοι έχουν έννομο συμφέρον να επικρατήσει η βούληση του διαθέτη, όπως οι εξ αδιαθέτου κληρονόμοι, οι τετιμημένοι με προγενέστερη έγκυρη διαθήκη κληρονόμοι ή κληροδόχοι, καθώς και εκείνος που βλάπτεται από την ύπαρξη της άκυρης διαθήκης.
Προϋποθέσεις ακύρωσης
Η διαθήκη μπορεί να ακυρωθεί για τους εξής λόγους:
Αδυναμία του διαθέτη να προβεί σε διάθεση της περιουσίας του.
Η διαθήκη μπορεί να ακυρωθεί αν ο διαθέτης κατά το χρόνο σύνταξής της δεν είχε την ικανότητα για δικαιοπραξία, δηλαδή αν ήταν ανηλίκος, στερημένος της ικανότητας για δικαιοπραξία ή τελούσε σε κατάσταση ψυχικής διαταραχής που τον εμπόδιζε να εκφράσει ελεύθερα τη βούλησή του.
Λόγοι που αφορούν το περιεχόμενο της διαθήκης
Η διαθήκη μπορεί να ακυρωθεί για τους εξής λόγους που αφορούν το περιεχόμενο της:
1)Προσβολή της νόμιμης μοίρας
Η διαθήκη μπορεί να ακυρωθεί αν προσβάλει την νόμιμη μοίρα των εξ αδιαθέτου κληρονόμων. Η νόμιμη μοίρα είναι το ελάχιστο μέρος της κληρονομίας που δικαιούται ο εξ αδιαθέτου κληρονόμος, ανεξάρτητα από το τι έχει οριστεί στη διαθήκη.
2)Αποκληρωτική διάταξη
Η διαθήκη μπορεί να ακυρωθεί αν περιλαμβάνει αποκληρωτική διάταξη. Η αποκληρωτική διάταξη είναι η διάταξη με την οποία ο διαθέτης στέρησε από κάποιον συγγενή του το δικαίωμα να κληρονομήσει. Η αποκληρωτική διάταξη μπορεί να ακυρωθεί αν ο αποκληρωθείς είχε προς τον διαθέτη υποχρέωση διατροφής ή αν ο διαθέτης του στερούσε αδικαιολόγητα τη κληρονομιά.
3)Αλλοίωση ή εξάλειψη της διαθήκης
Η διαθήκη μπορεί να ακυρωθεί αν έχει αλλοιωθεί ή εξαλειφθεί από τρίτο πρόσωπο χωρίς τη συναίνεση του διαθέτη.
4)Πλαστότητα
Η διαθήκη μπορεί να ακυρωθεί αν είναι πλαστή, δηλαδή αν δεν έχει συνταχτεί από τον διαθέτη ή αν δεν αντιστοιχεί στην πραγματική του βούληση.
Διαδικασία
Η αγωγή αναγνώρισης ακυρότητας διαθήκης ασκείται ενώπιον του Πρωτοδικείου της περιφέρειας της τελευταίας κατοικίας του διαθέτη. Η αξία της διαφοράς υπολογίζεται με βάση την αξία της κληρονομιάς.
Η αγωγή πρέπει να περιέχει τα εξής στοιχεία:
Το ονοματεπώνυμο του διαθέτη, το χρόνο και τον τόπο του θανάτου του, καθώς και τη τελευταία κατοικία του.
Τη διαθήκη και το περιεχόμενό της.
Την άρνηση του δικαιώματος που προβάλλει ο ενάγων.
Το αίτημα περί αναγνώρισης της ακυρότητας της διαθήκης.
Την αξία του αντικειμένου της διαφοράς.
Το έννομο συμφέρον.
Η αγωγή εξετάζεται από το δικαστήριο σε δημόσια συνεδρίαση. Το δικαστήριο μπορεί να διατάξει τη διενέργεια προφορικής εξέτασης των διαδίκων ή μαρτύρων, καθώς και τη διενέργεια πραγματογνωμοσύνης.
Η απόφαση του δικαστηρίου που αναγνωρίζει την ακυρότητα της διαθήκης έχει αναδρομική ισχύ, δηλαδή θεωρείται ότι η διαθήκη δεν είχε ποτέ συνταχτεί.
Σύμφωνα με το άρθρο 178 ΑΚ, η διάταξη τελευταίας βούλησης είναι άκυρη αν προσβάλλει την δημόσια τάξη ή τα χρηστά ήθη. Η δημόσια τάξη είναι το σύνολο των κανόνων που διέπουν την κοινωνική συμβίωση και είναι απαραίτητοι για την προστασία του κοινωνικού συνόλου. Τα χρηστά ήθη είναι οι κανόνες συμπεριφοράς που επιβάλλονται από την κοινή συνείδηση και είναι απαραίτητοι για την προστασία της ηθικής τάξης.
Από το συνδυασμό των διατάξεων των άρθρων 1710 § 2 και 1712 ΑΚ, προκύπτει ότι το δίκαιο αναγνωρίζει την αρχή της ελευθερίας της βούλησης, έκφραση της οποίας αποτελεί το δικαίωμα του προσώπου να ρυθμίζει, κατά τη θέλησή του, την τύχη της περιουσίας του, για το χρόνο μετά το θάνατό του.
Ωστόσο, αυτή η αρχή υπόκειται σε περιορισμούς, όπως η προστασία της νόμιμης μοίρας των εξ αδιαθέτου κληρονόμων και η απαγόρευση της κατάρτισης διαθήκης που προσβάλλει την δημόσια τάξη ή τα χρηστά ήθη.
Συνεπώς, μια διαθήκη μπορεί να ακυρωθεί για τους εξής λόγους:
Αν προσβάλλει την δημόσια τάξη ή τα χρηστά ήθη.
Αν προσβάλει την νόμιμη μοίρα των εξ’ αδιαθέτου κληρονόμων.
Αν περιλαμβάνει αποκληρωτική διάταξη που είναι άκυρη.
Αν έχει αλλοιωθεί ή εξαλειφθεί από τρίτο πρόσωπο χωρίς τη συναίνεση του διαθέτη.
Αν είναι πλαστή.
Η αγωγή αναγνώρισης ακυρότητας διαθήκης ασκείται ενώπιον του Πρωτοδικείου της περιφέρειας της τελευταίας κατοικίας του διαθέτη. Η αξία της διαφοράς υπολογίζεται με βάση την αξία της κληρονομίας.
Σύμφωνα με το άρθρο 173 ΑΚ, κατά την ερμηνεία της δήλωσης βουλήσεως αναζητείται η αληθινή βούληση χωρίς προσήλωση στις λέξεις. Η διάταξη αυτή αποτελεί τον γενικό κανόνα για την ερμηνεία των δικαιοπραξιών, συμπεριλαμβανομένων και των διαθηκών.
Η ερμηνεία της διαθήκης έχει ως σκοπό να αποκαλύψει τη βούληση του διαθέτη, όπως αυτή πραγματικά ήταν, χωρίς προσήλωση στις λέξεις που χρησιμοποίησε. Για να επιτευχθεί αυτός ο σκοπός, το δικαστήριο πρέπει να λάβει υπόψη όλα τα στοιχεία που περιλαμβάνονται στη διαθήκη, όπως το περιεχόμενο της, την ημερομηνία και τον τόπο σύνταξής της, τις συνθήκες υπό τις οποίες συντάχθηκε, καθώς και την προσωπικότητα του διαθέτη.
Στην περίπτωση που η διαθήκη είναι ασαφής ή αντιφατική, το δικαστήριο πρέπει να προβεί σε συμπληρωματική ερμηνεία, με βάση τους γενικούς κανόνες της ερμηνείας των δικαιοπραξιών και τις αρχές της καλής πίστης και των συναλλακτικών ηθών.
Συγκεκριμένα, σύμφωνα με το άρθρο 200 ΑΚ, οι συμβάσεις ερμηνεύονται όπως απαιτεί η καλή πίστη, αφού ληφθούν υπόψη και τα συναλλακτικά ήθη. Η διάταξη αυτή εφαρμόζεται και στην περίπτωση της ερμηνείας της διαθήκης.
Στην πράξη, η ερμηνεία των διαθηκών μπορεί να είναι ιδιαίτερα δύσκολη, ειδικά όταν αυτές είναι σύνθετες ή όταν περιλαμβάνουν ασυνήθιστες διατάξεις. Σε αυτές τις περιπτώσεις, το δικαστήριο μπορεί να ζητήσει τη βοήθεια ειδικού συμβούλου, όπως συμβολαιογράφου ή δικαστικού γραφολόγου.
Μετά από όλα τα παραπάνω, η διάταξη τελευταίας βούλησης κρίνεται άκυρη όταν παραβιάζει τους κανόνες της ηθικής. Αυτό δεν ισχύει μόνο όταν ο διαθέτης τιμάται σε αυτήν είναι ανήθικος ή κατηγορείται για κάποια εγκληματική συμπεριφορά αλλά και όταν ο τρόπος που γίνεται η διάταξη ή οι συνθήκες που τη συνοδεύουν δείχνουν έλλειψη ηθικής συνέπειας, υποβάθμισης ή παθολογικής εμπάθειας του διαθέτη. Επίσης, αν η διάταξη αυτή αντιμετωπίζεται ως αδικαιολόγητη περιφρόνηση του διαθέτη έναντι των οικογενειακών του μελών, όπως τα παιδιά του ή η σύζυγός του, που είναι κληρονόμοι κατά νόμο, τότε η διάταξη κρίνεται ανηθική.
Αυτό ισχύει ιδιαίτερα όταν ο διαθέτης δεν αφήνει σε αυτά τη μερίδα της περιουσίας που τους αναλογεί, χωρίς δικαιολογημένο λόγο. Συζητήστε με δικηγόρο που διαθέτει εμπειρία στα κληρονομικά για την δική σας υπόθεση.
Συνοψίζοντας, ο νόμος παρέχει τη δυνατότητα στον έχοντα εννομο συμφέρπν να αξιώσει την ακύρωση της διαθήκης για τους αναφερθέντες λόγους. Παρέχεται λοιπόν εκ του νόμου η δυνατότητα δικαστηριακής κρίσης περί της ακυρότητας μιας διάταξης τελευταίας βούλησης.
