Η απάτη, αποτελεί έγκλημα αρκετά σύνηθες στη καθημερινή ποινική δικηγορία. Απάτη πράττει όποιος με σκοπό να αποκομίσει παράνομο περιουσιακό όφελος, εξαπατά άλλον, ώστε να του δημιουργήσει μια πλάνη, η οποία έχει ως αποτέλεσμα το πρόσωπο που εξαπατήθηκε να προβεί σε μια περιουσιακή διάθεση, λόγω της οποίας βλάπτεται η περιουσία του εξαπατώμενου ή άλλου.
Πως όμως τελείται το έγκλημα της απάτης;
Ένας τρόπος τέλεσης, είναι η ρητή παράσταση ψευδούς γεγονότος ως αληθινού. Μάλιστα, θα πρέπει να πρόκειται για γεγονός, δηλαδή να πρόκειται για κάτι που ανάγεται στο παρελθόν ή στο παρόν και όχι στο μέλλον. Άλλος ένας τρόπος τέλεσης του εγκλήματος της απάτης είναι, η συναγόμενη παράσταση ψευδούς γεγονότος, δηλαδή όταν ο δράστης, χωρίς να δηλώνει κάτι ξεκάθαρα, το υποδηλώνει με τη συμπεριφορά του, όπως κάνει για παράδειγμα κάποιος που φοράει στο δρόμο στολή τροχονόμου και κόβει κλήσεις με σκοπό να αποκομίσει παράνομο περιουσιακό όφελος, ενώ δεν έχει αυτή την ιδιότητα.
Τρίτος τρόπος τέλεσης της απάτης είναι, η εξαπάτηση με παράλειψη, η λεγόμενη αθέμιτη παρασιώπηση. Σημαντικό είναι να επισημανθεί πως, ο νόμος απαιτεί όχι οποιαδήποτε παρασιώπηση, αλλά αθέμιτη παρασιώπηση. Μια παρασιώπηση θεωρείται αθέμιτη, όταν υφίσταται ιδιαίτερη νομική υποχρέωση. Ιδιαίτερη νομική υποχρέωση ενυπάρχει στις περιπτώσεις που, όσοι συμβάλλονται έχουν κοινό σκοπό όπως για παράδειγμα, οι εταίροι μιας εταιρίας, επί μακροχρόνιων συμβατικών σχέσεων και αν εκ της φύσεως της σχέσης υπάρχει εμπιστευτικός χαρακτήρας, όπως για παράδειγμα σχέση μεταξύ ιατρού – ασθενούς. Τέταρτος τρόπος με τον οποίον τελείται το έγκλημα της απάτης, είναι η εξαπάτηση με αθέμιτη απόκρυψη, η οποία είναι η θετική συμπεριφορά δια της οποίας επέρχεται μεταβολή της πραγματικής καταστάσεως, ώστε ο εξαπατημένος να μη μπορεί να λάβει γνώση της αλήθειας.
Ποιες είναι όμως οι προϋποθέσεις, που είναι αναγκαίο να συντρέχουν για να υφίσταται απάτη;
Aρχικά, θα πρέπει να υπάρχει μια πράξη εξαπάτησης με κάποιον ή περισσότερους από τους αναφερθέντες ανωτέρω τρόπους. Ακόμη, θα πρέπει να πραγματοποιήθηκε πρόκληση ή μη διάλυση της πλάνης στο θύμα δηλαδή, θα πρέπει η συμπεριφορά του δράστη να έχει ως αποτέλεσμα τη πλάνη του θύματος. Το αν το θύμα εξαπατήθηκε λόγω δικής του έλλειψης ορθής κρίσης, είναι αδίαφορο για τον ποινικό κώδικα. Αυτό που έχει σημασία είναι, η εξαπάτηση να προήλθε από τη συμπεριφορά του δράστη. Επιπροσθέτως, θα πρέπει να ενυπάρχει πράξη, παράλειψη ή ανοχή του εξαπατημένου, που να οδηγεί σε περιουσιακή μετακίνηση.
Πιο αναλυτικά, το θύμα της απάτης είναι αποδέκτης περιουσιακής ζημίας στη δική του περιουσία ή περιουσία τρίτου, με δικές του ενέργειες απόρροια της πλάνης που του δημιούργησε, ο δράστης του εγκλήματος της απάτης. Μάλιστα, θα πρέπει να υπάρχει αιτιώδης σύνδεσμος, μεταξύ της πλάνης του εξαπατηθέντος και της περιουσιακής διαθέσεως.
Θα πρέπει δηλαδή η πράξη, η παράλειψη ή η ανοχή του του θύματος να έγινε λόγω της εξαπάτησης από το δράστη. Το πρόσωπο που εξαπατάται και προβαίνει σε περιουσιακή διάθεση, μπορεί να είναι το ίδιο με αυτό που ζημιώνεται, μπορεί όμως και όχι. Η τέταρτη προϋπόθεση που θα πρέπει να συντρέχει μαζί με τις προηγούμενες για να πρόκειται για έγκλημα απάτης, είναι να υπάρχει βλάβη στη περιουσία. Η περιουσιακή βλάβη μπορεί να πραγματοποιείται είτε με μείωση του ενεργητικού, είτε με αύξηση του παθητικού της περιουσίας.
Επιπρόσθετη προϋπόθεση που θέτει ο νόμος, η οποία ανήκει στην υποκειμενική υπόσταση του εγκλήματος και έχει τη μορφή του υποκειμενικού στοιχείου του αδίκου, είναι ο σκοπός του δράστη να αποκομίσει από το θύμα παράνομο περιουσιακό όφελος. Να υπάρχει δηλαδή αντιστοιχία μεταξύ, της περιουσιακής βλάβης του θύματος και του όφελους του δράστη.
Σημαντικό είναι να επισημανθεί πως, πέρα από το σκοπό παράνομης ιδιοποίησης που υφίσταται στα εγκλήματα υπερχειλούς υποκειμενικής υπόστασης όπως είναι η απάτη, θα πρέπει να υπάρχει δόλος του δράστη που να καλύπτει όλα τα στοιχεία της αντικειμενικής υπόστασης του εγκλήματος, καθώς και την αιτιώδη συνάφεια ανάμεσα τους. Ο ενδεχόμενος δόλος του δράστη, πως το γεγονός που εξιστορεί στο θύμα είναι αναληθές, δεν επαρκεί για τη στοιχειοθέτηση του εγκλήματος της απάτης, αλλά είναι απαραίτητος ο άμεσος δόλος του δράστη.
Τι ποινές προβλέπονται για το έγκλημα της απάτης στον Ποινικό Κώδικα;
Σύμφωνα με το άρθρο 386 ΠΚ, μετά από τον νόμο 4619/2019 η απάτη τιμωρείται ως ακολούθως:
1. Όποιος με την εν γνώσει παράσταση ψευδών γεγονότων σαν αληθινών ή την αθέμιτη απόκρυψη ή παρασιώπηση αληθινών γεγονότων βλάπτει ξένη περιουσία πείθοντας κάποιον σε πράξη, παράλειψη ή ανοχή με σκοπό από τη βλάβη αυτής της περιουσίας να αποκομίσει ο ίδιος ή άλλος παράνομο περιουσιακό όφελος τιμωρείται με φυλάκιση, και αν η ζημία που προξενήθηκε είναι ιδιαίτερα μεγάλη, με φυλάκιση τουλάχιστον τριών (3) μηνών και χρηματική ποινή. Αν η ζημία που προκλήθηκε υπερβαίνει συνολικά το ποσό των εκατόν είκοσι χιλιάδων (120.000) ευρώ επιβάλλεται κάθειρξη έως δέκα (10) έτη και χρηματική ποινή.
- Αν η απάτη στρέφεται άμεσα κατά του νομικού προσώπου του ελληνικού δημοσίου, των νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου ή των οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης και η ζημιά που προκλήθηκε υπερβαίνει συνολικά το ποσό των εκατόν είκοσι χιλιάδων (120.000) ευρώ επιβάλλεται κάθειρξη τουλάχιστον δέκα (10) ετών και χρηματική ποινή έως χίλιες (1.000) ημερήσιες μονάδες. Η πράξη αυτή παραγράφεται μετά είκοσι (20) έτη.>>
Συμπερασματικά
Συνοψίζοντας, η απάτη είναι ένα έγκλημα αρκετά σύνηθες που θα πρέπει για να υφίσταται, να πληρούνται οι ακόλουθες προϋποθέσεις: α) πράξη εξαπάτησης, β) να πραγματοποιήθηκε πρόκληση ή μη διάλυση της πλάνης στο θύμα, γ) να ενυπάρχει πράξη, παράλειψη ή ανοχή του εξαπατημένου, που να οδηγεί σε περιουσιακή μετακίνηση, δ) βλάβη στη περιουσία, ε) σκοπός του δράστη να αποκομίσει από το θύμα παράνομο περιουσιακό όφελος και δ) αιτιώδης σύνδεσμος όλων των ανωτέρω εκτεθέντων. Ο ποινικός μας κώδικας τιμωρεί το έγκλημα της απάτης, ανάλογα με το ύψος του περιουσιακού οφέλους που είχε ο δράστης όπως ορίζει το άρθρο 386 ΠΚ. Τέλος, η απάτη σε βάρος του δημοσίου αντιμετωπίζεται αυστηρά.
