Η υπεξαίρεση συνιστά έγκλημα το οποίο στρέφεται κατά του εννόμου αγαθού της ιδιοκτησίας, με σκοπό παράνομης ιδιοποίησης της ξένης κυριότητας. Δηλαδή, η υπεξαίρεση τελείται με την ολική ή εν μέρει παράνομη ιδιοποίηση ξένου κινητού πράγματος, που περιήλθε στη κατοχή του δράστη με οποιονδήποτε τρόπο. Σε αντιδιαστολή με τη κλοπή, που και αυτή είναι έγκλημα κατά του εννόμου αγαθού της ιδιοκτησίας, η υπεξαίρεση στρέφεται κατά του εμπραγμάτου δικαιώματος της κυριότητας, καθώς ο δράστης της υπεξαίρεσης είναι ήδη, καθ’ οιονδήποτε τρόπο κάτοχος του πράγματος που παρανόμως ιδιοποιείται.
Υπεξαίρεση – Άρθρο 375 – Νόμος 4619/2019
Σημαντικές έννοιες που είναι απαραίτητες να τις γνωρίζετε για τη κατανόηση του εγκλήματος της υπεξαίρεσης και τη διάκριση της από το έγκλημα της κλοπής, που είναι συγγενές αλλά όχι ταυτόσημο έγκλημα, είναι αυτές της κατοχής, της κυριότητας και της παράνομης ιδιοποίησης. Ως κατοχή ορίζεται, η φυσική εξουσία επί του πράγματος με βούληση κυριαρχίας και εξουσίασης πάνω στο πράγμα. Η κατοχή αποκτάται και με την ύπαρξη ενοχικών σχέσεων όπως είναι για παράδειγμα η σύμβαση έργου, η μίσθωση, το χρησιδάνειο κ.α, καθώς και με υπεξαίρεση και κλοπή και όχι μόνο με βάση το εμπράγματο δικαίωμα της κυριότητας.
Κυριότητα είναι η άμεση και απόλυτη εξουσία ενός προσώπου πάνω σε ένα πράγμα, η οποία όμως θα πρέπει να βασίζεται σε πραγματικό δικαίωμα και να αναγνωρίζεται από το νόμο. Παράνομη ιδιοποίηση, είναι η μη αναγνωριζόμενη αξίωση εκ της εννόμου τάξεως. Στην υπεξαίρεση ο δράστης ιδιοποιείται παρανόμως χρήματα ή άλλα κινητά αντικείμενα που περιήλθαν στη κατοχή του με οποιοδήποτε τρόπο, δημιουργώντας δική του κυριότητα σε αυτά παρανόμως και αποξενώνοντας το θύμα-αληθινό κύριο από το ιδιοκτησιακό καθεστώς που είχε σε αυτά, ενώ στη κλοπή ο δράστης αφαιρεί τη κατοχή που έχει το θύμα καταλύοντας τη παλιά του κατοχή και θεμελιώνει νέα κατοχή, πάλι με σκοπό παράνομης ιδιοποιήσεως δηλαδή κατά παραβίαση των νόμων της έννομης τάξης που προστατεύουν το έννομο αγαθό της ιδιοκτησίας. Η υπεξαίρεση συνιστά έγκλημα με υπερχειλίζουσα ή υπερχειλή υποκειμενική υπόσταση καθώς πραγματοποιείται από το δράστη με σκοπό να αποκομίσει παράνομο περιουσιακό όφελος.
Πως ορίζει ο νόμος το έγκλημα της υπεξαίρεσης, ποιες διαβαθμίσεις πραγματοποιεί και ποιες ποινές προβλέπει;
Ο νόμος 4619/2019 στο άρθρο 375 του Ποινικού Κώδικα ορίζει το έγκλημα της υπεξαίρεσης ως ακολούθως:
- Όποιος ιδιοποιείται παράνομα ξένο (ολικά ή εν μέρει) κινητό πράγμα που περιήλθε στην κατοχή του με οποιονδήποτε τρόπο τιμωρείται με φυλάκιση έως δύο (2) έτη και αν το αντικείμενο είναι ιδιαίτερα μεγάλης αξίας, με φυλάκιση τουλάχιστον τριών (3) μηνών και χρηματική ποινή. Αν πρόκειται για αντικείμενο που το έχουν εμπιστευθεί στον υπαίτιο λόγω ανάγκης ή λόγω της ιδιότητας του ως εντολοδόχου, επιτρόπου ή κηδεμόνα του παθόντος ή ως μεσεγγυούχου ή διαχειριστή ξένης περιουσίας, ο υπαίτιος τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον ενός (1) έτους και χρηματική ποινή.
- Αν η αξία του αντικειμένου στην παρ. 1 υπερβαίνει συνολικά το ποσό των εκατόν είκοσι χιλιάδων (120.000) ευρώ ο υπαίτιος τιμωρείται με κάθειρξη έως δέκα (10) έτη και χρηματική ποινή
- Αν η υπεξαίρεση στρέφεται άμεσα κατά του νομικού προσώπου του ελληνικού δημοσίου, των νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου ή των οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης και η αξία του αντικειμένου της υπερβαίνει συνολικά το ποσό των εκατόν είκοσι χιλιάδων (120.000) ευρώ, επιβάλλεται κάθειρξη τουλάχιστον δέκα (10) ετών και χρηματική ποινή έως χίλιες (1.000) ημερήσιες μονάδες. Η πράξη αυτή παραγράφεται μετά είκοσι (20) έτη.
- Με το ξένο πράγμα εξομοιώνεται και: α) το τίμημα που έλαβε ο υπαίτιος για κινητό πράγμα που του είχαν εμπιστευθεί για να το πουλήσει, καθώς και β) το κινητό πράγμα που απέκτησε ο υπαίτιος με χρήματα ή με άλλο πράγμα που του είχαν εμπιστευθεί για να αγοράσει ή να ανταλλάξει αντίστοιχα το πράγμα που απέκτησε.>.
Παρατηρούμε πως ο νόμος για το έγκλημα της υπεξαίρεσης προβαίνει σε διαβάθμιση των ποινών και ως εκ τούτου αυξάνεται η βαρύτητα των ποινών υπολογίζοντας τρεις παραμέτρους: α) το χρηματικό ποσό που αποκόμισε παρανόμως ο δράστης καθώς ειδικότερα, αναφέρεται η επιβαρυντική περίσταση του αντικειμένου ιδιαίτερα μεγάλης αξίας, χωρίς ωστόσο να πραγματοποιείται συγκεκριμένη οριοθέτηση του ύψους του ποσού της παράνομης ιδιοποιήσεως που οδηγεί σε υπεξαίρεση αντικειμένου ιδιαίτερα μεγάλης αξίας και φυσικά επισημαίνεται η κακουργηματική υπεξαίρεση, δηλαδή το διακεκριμένο έγκλημα της υπεξαιρέσεως, όταν το ποσό της παράνομης ιδιοποιήσεως υπερβαίνει τις 120.000 ευρώ, β) άλλη παράμετρος είναι ιδιότητα του προσώπου στον οποίο περιήλθε η κατοχή του ξένου κινητού πράγματος.
Αν λόγω της ιδιότητας του ήταν άτομο εμπιστοσύνης, όπως είναι ένας εντολοδόχος ή ένας διαχειριστής ξένης περιουσίας ή του το είχαν εμπιστευθεί το κινητό πράγμα λόγω ανάγκης, τότε όλα αυτά συνιστούν επιβαρυντικές περιστάσεις και ο δράστης υπεξαίρεσης τιμωρείται αυστηρότερα από το νόμο, καθώς η προσωπικότητα του δράστη αναμφίβολα είναι πιο επικίνδυνη για τη κοινωνία αφού επιδεικνύει ρηχή ηθική και εκμεταλλευτικές τάσεις έναντι τρίτων, γ) ο νόμος εισάγει τη παράμετρο της υπεξαίρεσης κατά δημοσίου ως επιβαρυντική περίσταση αν το ύψος του ποσού της υπεξαίρεσης είναι πάνω από 120000 ευρώ.
Στη συγκεκριμένη περίπτωση ο νομοθέτης εστιάζει στην εμπιστοσύνη που έχουν οι συναλλασσόμενοι στα άτομα που βρίσκονται σε θέσεις που στελεχώνουν τον δημόσιο τομέα, για αυτό η νομοθετική αντιμετώπιση είναι αυστηρότερη για τους δράστες τέτοιων μορφών υπεξαιρέσεως.
Πέρα όμως από τη βασική και τις διακεκριμένες παραλλαγές του εγκλήματος της υπεξαίρεσης, ο ποινικός κώδικας στο άρθρο 377 ΠΚ προβλέπει και τη προνομιούχα παραλλαγή του εγκλήματος, καθώς αναφέρει πως αν πρόκειται για πράγμα ευτελούς αξίας, η υπεξαίρεση (όπως και η κλοπή) τιμωρούνται με χρηματική ποινή ή με φυλάκιση μέχρι έξι μηνών και μάλιστα στη περίπτωση που η εγκληματική πράξη τελέστηκε από ανάγκη για άμεση χρήση ή ανάλωση του αντικειμένου το δικαστήριο δύναται (έχει τη διακριτική ευχέρεια), να κρίνει τη πράξη ατιμώρητη.
Σημαντικό είναι να γνωρίζετε, πως το άρθρο 381 ΠΚ αναφέρει πως το αξιόποινο της υπεξαιρέσεως (καθώς και της κλοπής) εξαλείφεται, αν ο υπαίτιος αυτόβουλα και πριν εξεταστεί για πρώτη φορά ως ύποπτος ή κατηγορούμενος για την υπεξαίρεση, αποδώσει το πράγμα ή ικανοποιήσει τον ζημιωθέντα, χωρίς παράνομη βλάβη τρίτου. Επισημαίνεται μάλιστα πως η μερική απόδοση ή ικανοποίηση, οδηγεί σε εξάλειψη του αξιοποίνου κατά το αντίστοιχο μέρος.
Συμπερασματικά
Τέλος, στις πλημμεληματικές μορφές υπεξαιρέσεως αν ο υπαίτιος μέχρι την αμετάκλητη παραπομπή του στο ακροατήριο ικανοποιήσει εντελώς τον ζημιωθέντα, χωρίς παράνομη βλάβη τρίτου, απαλλάσσεται από κάθε ποινή πληρώνοντας επιπλέον τους τόκους υπερημερίας από την ημέρα τέλεσης του εγκλήματος.
