Η εξέταση ενστάσεων που δεν προτάθηκαν στο πρωτοβάθμιο δικαστήριο από το Εφετείο αποτελεί ένα νομικό ζήτημα με λεπτές αποχρώσεις που εξαρτάται από διάφορους παράγοντες.
Γενική Αρχή:
Ως γενικός κανόνας, το Εφετείο δεν επιτρέπεται να εξετάζει ενστάσεις που δεν προβλήθηκαν στο πρωτοβάθμιο δικαστήριο. Αυτό οφείλεται στην αρχή της διπλής βαθμίδας δικαιοδοσίας, η οποία διασφαλίζει ότι οι διάδικοι έχουν δύο ευκαιρίες για να παρουσιάσουν τους ισχυρισμούς τους.
Εξαίρεσεις:
Παρ’ όλα αυτά, υπάρχουν εξαίρεσεις στην άνωθεν αρχή, όπου το Εφετείο δύναται να εξετάσει ενστάσεις που δεν προτάθηκαν πρωτοδίκως:
Ενστάσεις σχετικές με τη δημόσια τάξη: Ενστάσεις που άπτονται θεμάτων δημόσιας τάξης, όπως η ακυρότητα της αγωγής ή η έλλειψη δικαιοδοσίας του δικαστηρίου, δύναται να εξεταστούν αυτεπαγγέλτως από το Εφετείο, ακόμα και αν δεν προβλήθηκαν πρωτοδίκως.
Σοβαρές πλημμέλειες της διαδικασίας: Σε περίπτωση σοβαρών πλημμελειών της διαδικασίας στο πρωτοβάθμιο δικαστήριο, οι οποίες επηρεάζουν την ουσία της δίκης, το Εφετείο δύναται να εξετάσει σχετικές ενστάσεις, έστω και αν δεν προτάθηκαν πρωτοδίκως.
Νέα πραγματικά περιστατικά ή αποδείξεις: Εάν μετά την πρωτόδικη απόφαση προκύψουν νέα πραγματικά περιστατικά ή αποδείξεις, οι οποίες δεν ήταν δυνατόν να προβληθούν πρωτοδίκως, το Εφετείο δύναται να λάβει υπόψη σχετικές ενστάσεις.
Ενστάσεις μη τυπικές: Σε ορισμένες περιπτώσεις, το Εφετείο δύναται να εξετάσει ενστάσεις μη τυπικές, οι οποίες δεν τηρούν αυστηρά τους τυπικούς κανόνες προβολής, λαμβάνοντας υπόψη σκοπούς δίκαιης δίκης.
Σημαντικό:
Η δυνατότητα του Εφετείου να εξετάσει ενστάσεις που δεν προτάθηκαν πρωτοδίκως ερμηνεύεται αυστηρά.
Το Εφετείο οφείλει να αιτιολογήσει ειδικά την απόφασή του να εξετάσει μια τέτοια ένσταση.
Η μη τήρηση των άνωθεν κανόνων μπορεί να οδηγήσει σε αναίρεση της εφετειακής απόφασης.
Πηγές:
Κώδικας Πολιτικής Δικονομίας (άρθρα 522, 533)
Νομολογία του Αρείου Πάγου
Το άρθρο 522 του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας (ΚΠολΔ) ορίζει ότι με την άσκηση της έφεσης η υπόθεση μεταβιβάζεται στο δευτεροβάθμιο δικαστήριο, εντός όμως των ορίων που καθορίζονται από την έφεση και τους πρόσθετους λόγους.
Αυτό σημαίνει ότι:
Το Εφετείο δεσμεύεται από τα όρια της έφεσης: Το Εφετείο δεν μπορεί να εξετάσει ζητήματα που δεν τέθηκαν ρητά ή σιωπηρά με την έφεση.
Προσθήκη λόγων έφεσης: Ο εκκαλών δύναται να προσθέσει λόγους έφεσης με την κατάθεση προτάσεων στο Εφετείο, έως και την έναρξη της συζήτησης της υπόθεσης.
Απαγόρευση επεκτάσεως της έφεσης: Το Εφετείο δεν μπορεί να επεκτείνει αυτεπάγγελτα την έφεση σε ζητήματα που δεν καλύπτονται από τους λόγους αυτής.
Εξαίρεση: Το Εφετείο δύναται να εξετάσει αυτεπάγγελτα ζητήματα δημόσιας τάξης, όπως η ακυρότητα της αγωγής ή η έλλειψη δικαιοδοσίας του δικαστηρίου.
Επιπλέον, είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι:
Η άσκηση της έφεσης δεν έχει ανασταλτικό αποτέλεσμα: Η εκτελεστότητα της πρωτόδικης απόφασης διατηρείται, έως ότου εκδοθεί η εφετειακή απόφαση.
Δυνατότητα παραιτήσεως από την έφεση: Ο εκκαλών δύναται να παραιτηθεί από την έφεση οποτεδήποτε, έως και την έναρξη της συζήτησης της υπόθεσης στο Εφετείο.
Εκ τον συνδυασμό των άρθρων 520, 522, 525 και 527 του ΚΠολΔ προκύπτει ότι:
Ισχυρισμοί και ενστάσεις που απορρίφθηκαν πρωτοδίκως:
Γενική αρχή: Ισχυρισμοί του ενάγοντος ή ενστάσεις του εναγομένου που απορρίφθηκαν με την πρωτόδικη απόφαση δεν μπορούν να επανεξεταστούν στο Εφετείο, εάν δεν έχουν μεταβιβαστεί με:
Λόγο έφεσης: Ο εκκαλών δύναται να προσβάλλει ρητά ή σιωπηρά με την έφεση την απόρριψη των ισχυρισμών/ενστάσεων του.
Πρόσθετους λόγους έφεσης: Ο εκκαλών δύναται να προσθέσει λόγους έφεσης με την κατάθεση προτάσεων στο Εφετείο, έως και την έναρξη της συζήτησης της υπόθεσης.
Αντέφεση: Ο εναγόμενος δύναται να ασκήσει αντέφεση, εάν επιθυμεί να προσβάλλει την απόρριψη των ενστάσεων του.
Εξαίρεση:
Εξέταση αυτεπαγγέλτως: Το Εφετείο δύναται να εξετάσει αυτεπαγγέλτως ισχυρισμούς/ενστάσεις που σχετίζονται με ζητήματα δημόσιας τάξης, όπως η ακυρότητα της αγωγής ή η έλλειψη δικαιοδοσίας του δικαστηρίου.
Ειδικές περιπτώσεις:
Νέα πραγματικά περιστατικά ή αποδείξεις: Εάν μετά την πρωτόδικη απόφαση προκύψουν νέα πραγματικά περιστατικά ή αποδείξεις, οι οποίες δεν ήταν δυνατόν να προβληθούν πρωτοδίκως, ο εκκαλών δύναται να τις προβάλει στο Εφετείο.
Συμπληρωματικοί ισχυρισμοί: Σε ορισμένες περιπτώσεις, το Εφετείο δύναται να επιτρέψει την πρόταση συμπληρωματικών ισχυρισμών, οι οποίοι στηρίζονται σε πραγματικά περιστατικά που έλαβαν χώρα πριν την πρωτόδικη απόφαση.
Από τον συνδυασμό των άρθρων 520, 525 και 527 του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας (ΚΠολΔ) προκύπτει ότι:
Ενστάσεις εναγομένου που δεν προτάθηκαν πρωτοδίκως:
Κανόνας: Ενστάσεις του εναγομένου που δεν προτάθηκαν στο πρωτοβάθμιο δικαστήριο δεν μπορούν να προβληθούν για πρώτη φορά στο Εφετείο.
Εξαίρεση:
Ενστάσεις δημόσιας τάξης: Ενστάσεις που άπτονται θεμάτων δημόσιας τάξης, όπως η ακυρότητα της αγωγής ή η έλλειψη δικαιοδοσίας του δικαστηρίου, δύναται να προβληθούν αυτεπαγγέλτως από το Εφετείο, ακόμα και αν δεν προτάθηκαν πρωτοδίκως.
Σοβαρές πλημμέλειες: Σε περίπτωση σοβαρών πλημμελειών της διαδικασίας στο πρωτοβάθμιο δικαστήριο, οι οποίες επηρεάζουν την ουσία της δίκης, το Εφετείο δύναται να εξετάσει σχετικές ενστάσεις, έστω και αν δεν προτάθηκαν πρωτοδίκως.
Ενστάσεις εναγομένου που προτάθηκαν αορίστως πρωτοδίκως:
Κανόνας: Εάν οι ενστάσεις του εναγομένου προτάθηκαν αορίστως στο πρωτοβάθμιο δικαστήριο, δεν δύναται να ληφθούν υπόψη από το Εφετείο.
Εξαίρεση:
Συμπλήρωση με προτάσεις: Ο εναγόμενος δύναται να συμπληρώσει τις αορίστως προταθείσες ενστάσεις με τις προτάσεις του στο Εφετείο, έως και την έναρξη της συζήτησης της υπόθεσης.
Εξαίρεση λόγω δυσχερειών: Σε περίπτωση που ο εναγόμενος αντιμετώπισε δυσχέρειες στην πλήρη διατύπωση των ενστάσεων πρωτοδίκως, το Εφετείο δύναται να λάβει υπόψη αορίστως προταθείσες ενστάσεις, λαμβάνοντας υπόψη τις τυχόν δυσκολίες.
Το άρθρο 559 αριθ. 8 του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας (ΚΠολΔ) ορίζει ότι ιδρύεται λόγος αναίρεσης όταν το δικαστήριο έλαβε υπόψη πράγματα που δεν προτάθηκαν, εάν αυτά ασκούν ουσιώδη επίδραση στην έκβαση της δίκης.
Πράγματα κατά την έννοια της διάταξης αυτής θεωρούνται οι αυτοτελείς ισχυρισμοί των διαδίκων, οι οποίοι:
Τείνουν στη θεμελίωση, κατάλυση ή παρακώλυση ουσιαστικού ή δικονομικού δικαιώματος.
Ασκήθηκαν είτε ως επιθετικό, είτε ως αμυντικό μέσο.
Στηρίζουν το αίτημα αγωγής, ανταγωγής, ένστασης ή αντένστασης.
Προϋποθέσεις για την ύπαρξη του λόγου αναίρεσης:
Λήψη υπόψη μη προταθέντων πραγμάτων: Το δικαστήριο να έλαβε υπόψη πραγματικά περιστατικά που δεν προβλήθηκαν από τους διαδίκους με τους ισχυρισμούς τους.
Ουσιαστική επίδραση: Η λήψη υπόψη των μη προταθέντων πραγμάτων να επηρέασε ουσιαστικά την έκβαση της δίκης, δηλαδή να συνέβαλε στη διαμόρφωση του διατακτικού της απόφασης.
Σημαντικό:
Η ύπαρξη του λόγου αναίρεσης κρίνεται με βάση το περιεχόμενο της απόφασης και όχι με βάση τις προτάσεις των διαδίκων.
Το δικαστήριο οφείλει να αιτιολογήσει ειδικά γιατί έλαβε υπόψη τα μη προταθέντα πράγματα.
