Η αδικοπρακτική ευθύνη είναι μία από τις δύο βασικές πηγές ενοχών στο ελληνικό δίκαιο, μαζί με την ενδοσυμβατική ευθύνη. Θεμελιώνεται στο άρθρο 914 του Αστικού Κώδικα, το οποίο ορίζει ότι «Όποιος ζημιώσει άλλον παράνομα και υπαίτια έχει υποχρέωση να τον αποζημιώσει».
Οι προϋποθέσεις της αδικοπρακτικής ευθύνης είναι οι εξής:
Ανθρώπινη παράνομη συμπεριφορά δια ενέργειας ή παραλείψεως: Η συμπεριφορά του δράστη πρέπει να είναι αντίθετη σε κανόνα δικαίου, ο οποίος απονέμει δικαίωμα ή προστατεύει συγκεκριμένο συμφέρον του ζημιωθέντος. Η παράνομη συμπεριφορά μπορεί να συνίσταται σε πράξη ή σε παράλειψη.
Υπαιτια συμπεριφορά: Η συμπεριφορά του δράστη πρέπει να είναι υπαίτια, δηλαδή να μπορεί να του αποδοθεί προσωπική ευθύνη. Η υπαιτιότητα μπορεί να είναι δόλος ή αμέλεια.
Ζημιά: Η συμπεριφορά του δράστη πρέπει να έχει προκαλέσει ζημία στο ζημιωθέντα. Η ζημία μπορεί να είναι περιουσιακή ή ηθική.
Αιτιώδης συνάφεια: Η ζημία πρέπει να είναι συνέπεια της παράνομης και υπαίτιας συμπεριφοράς του δράστη.
Αυτές οι προϋποθέσεις πρέπει να συντρέχουν σωρευτικά για να στοιχειοθετηθεί η αδικοπρακτική ευθύνη και να υποχρεωθεί ο δράστης στην αποκατάσταση της ζημίας του ζημιωθέντος.
Παράνομη συμπεριφορά
Η παράνομη συμπεριφορά είναι η θεμελιώδης προϋπόθεση της αδικοπρακτικής ευθύνης. Για να είναι παράνομη μια συμπεριφορά, πρέπει να αντίκειται σε κανόνα δικαίου. Ο κανόνας δικαίου μπορεί να είναι απαγορευτικός ή επιτακτικός. Απαγορευτικός κανόνας δικαίου είναι αυτός που απαγορεύει μια συγκεκριμένη συμπεριφορά, ενώ επιτακτικός κανόνας δικαίου είναι αυτός που επιβάλλει μια συγκεκριμένη συμπεριφορά.
Η παράνομη συμπεριφορά μπορεί να συνίσταται σε πράξη ή σε παράλειψη.
Πράξη: Η πράξη είναι μια ενεργητική συμπεριφορά του δράστη, η οποία έχει εξωτερικό αποτέλεσμα. Για παράδειγμα, η πρόκληση τραυματισμού, η καταστροφή περιουσίας ή η βλάβη της υγείας.
Παράλειψη: Η παράλειψη είναι η μη ενέργεια του δράστη, η οποία αποτελεί υποχρέωσή του. Για παράδειγμα, η μη παροχή βοήθειας σε πρόσωπο που κινδυνεύει ή η μη εκπλήρωση συμβατικής υποχρέωσης.
Υπαιτια συμπεριφορά
Η υπαιτιότητα είναι η προσωπική ευθύνη που μπορεί να αποδοθεί στον δράστη για την παράνομη συμπεριφορά του. Η υπαιτιότητα μπορεί να είναι δόλος ή αμέλεια.
Δόλος: Ο δόλος είναι η γνώση και η θέληση του δράστη να επιφέρει τη ζημιά. Για παράδειγμα, ο δράστης που επιτίθεται σε κάποιον με σκοπό να τον τραυματίσει, έχει δόλο.
Αμέλεια: Η αμέλεια είναι η παράλειψη της προσοχής που αρμόζει στις περιστάσεις. Για παράδειγμα, ο οδηγός που παρασέρνει κάποιον με το αυτοκίνητό του λόγω αμέλειας, ευθύνεται για την αποκατάσταση της ζημίας του.
Ζημιά
Η ζημία είναι η απώλεια ή η βλάβη που υπέστη ο ζημιωθείς ως αποτέλεσμα της παράνομης και υπαίτιας συμπεριφοράς του δράστη. Η ζημία μπορεί να είναι περιουσιακή ή ηθική.
Περιουσιακή ζημία: Η περιουσιακή ζημία είναι η μείωση της περιουσίας του ζημιωθέντος. Για παράδειγμα, η καταστροφή περιουσίας, η απώλεια εισοδήματος ή η δαπάνη για θεραπεία.
Ηθική ζημία: Η ηθική ζημία είναι η ψυχική βλάβη που υπέστη ο ζημιωθείς. Για παράδειγμα, ο πόνος και η ταλαιπωρία που προκλήθηκε από τραυματισμό ή προσβολή προσωπικότητας (ηθική βλάβη) ή η ψυχική οδύνη που προκλήθηκε από τον θάνατο αγαπημένου προσώπου.
Αιτιώδης συνάφεια
Η αιτιώδης συνάφεια είναι η σχέση αιτίας-αποτελέσματος μεταξύ της παράνομης και υπαίτιας συμπεριφοράς του δράστη και της ζημίας του ζημιωθέντος. Για να στοιχειοθετηθεί αιτιώδης συνάφεια, πρέπει η συμπεριφορά του δράστη να ήταν ικανή, κατά τα διδάγματα της κοινής πείρας, να επιφέρει τη ζημιά και να ήταν αυτή που πραγματικά την προκάλεσε.
Η αιτιώδης συνάφεια μπορεί να διακοπεί από ένα ανεξάρτητο γεγονός, το οποίο ονομάζεται τυχαίο γεγονός. Τυχαίο γεγονός είναι ένα γεγονός που δεν ήταν δυνατό να προβλεφθεί ή να αποτραπεί από τον δράστη.
Για παράδειγμα, ο οδηγός που παρασέρνει κάποιον με το αυτοκίνητό του λόγω αμέλειας, ευθύνεται για την αποκατάσταση της ζημίας του. Ωστόσο, αν η ζημία προκλήθηκε από τη μοιραία επέμβαση τρίτου, ο δράστης δεν ευθύνεται, διότι η συμπεριφορά του δεν ήταν αιτιώδης για τη ζημία.
Συμπερασματικά
Για να στοιχειοθετηθεί αδικοπρακτική ευθύνη, πρέπει να συντρέχουν όλες οι παραπάνω προϋποθέσεις. Η παράνομη συμπεριφορά, η υπαιτιότητα, η ζημία και η αιτιώδης συνάφεια είναι αυτοτελείς προϋποθέσεις, οι οποίες πρέπει να αποδειχτούν από τον ζημιωθέντα.
Η αδικοπρακτική ευθύνη είναι μια σημαντική πηγή ενοχών στο ελληνικό δίκαιο. Μέσω της αδικοπρακτικής ευθύνης, προστατεύονται τα δικαιώματα και τα συμφέροντα των πολιτών από παράνομες και υπαίτιες πράξεις ή παραλείψεις άλλων.
