H διαθήκη ενός ατόμου αποτελεί ένα κομβικό σημείο της ζωής του καθώς μέσα από ένα κείμενο θα πρέπει να αποτυπώσει τη βούληση του για τη τύχη των κινητών και ακινήτων που απέκτησε στη ζωή του. Ως εκ τούτου είναι ιδιαιτέρως σημαντικό να συνταχθεί σύμφωνα με το νόμο και να εμπεριέχει το σύνολο της περιουσίας του εν δυνάμει κληρονομούμενου. Ας αναλύσουμε τα κυριότερα είδη διαθήκης που προβλέπονται στη νομοθεσία μας. Υπάρχουν και οι λεγόμενες έκτακτες διαθήκες οι οποίες ωστόσο στη πράξη συναντώνται σπάνια.
Η ιδιόγραφη διαθήκη
Η ιδιόγραφη διαθήκη αποτελεί το συνηθέστερο είδος διαθήκης και συντάσσεται από τον ίδιο το διαθέτη χειρόγραφα. Δε χρειάζεται τίποτα περισσότερο για τη σύνταξη της χειρόγραφης διαθήκης παρά μόνο ένα χαρτί και ένα στυλό. Θα πρέπει ωστόσο για να είναι έγκυρη μια ιδιόγραφη διαθήκη να συμπεριλαμβάνει ορισμένα χαρακτηριστικά.
Συγκεκριμένα, θα πρέπει να αναγράφεται πλήρως το ονοματεπώνυμο και το πατρώνυμο του διαθέτη, η ημερομηνία που συντάχθηκε το κείμενο της διαθήκης, ποια είναι τα κληρομιαία κινητά και ακίνητα (τα οποία θα πρέπει να προσδιορίζονται με τη βέλτιστη ακρίβεια) καθώς και σε ποιόν θα αποδοθούν μετά θάνατον. Το κείμενο της ιδιόγραφης διαθήκης θα πρέπει φέρει τη πλήρη υπογραφή του διαθέτη και όχι μια απλή μονογραφή. Η ιδιόγραφη διαθήκη μπορεί να φυλαχθεί από τον οποιοδήποτε και ο συντάξας μπορεί να προβεί σε σύνταξη νέας διαθήκης σε περίπτωση που θέλει να αλλάξει τον τρόπο που θα κληρονομηθεί. Είναι σημαντικό να επισημανθεί πως το κείμενο της ιδιόγραφης διαθήκης δε θα πρέπει να περιέχει μουντζούρες, σβησίματα ή ασάφειες ειδάλλως θα θεωρηθεί άκυρη η ιδιόγραφη διαθήκη και δε θα επιφέρει τα έννομα αποτελέσματα που θα ήθελε ο διαθέτης και πέραν τούτου θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει όσα αναφέρθηκαν ανωτέρω. Το βασικότερο πλεονέκτημα της ιδιόγραφης διαθήκης είναι η ευκολία σύνταξης και το κύριο μειονέκτημα της είναι η απουσία μιας αρμόδιας δημόσιας αρχής που να εγγυάται την ορθότητα του εγγράφου.
Η δημόσια διαθήκη
Το δεύτερο συνηθέστερο είδος διαθήκης είναι η λεγόμενη δημόσια διαθήκη, η οποία συντάσσεται ενώπιον ενός συμβολαιογράφου με τη παρουσία τριών μαρτύρων ή δύο συμβολαιογράφων και ενός μάρτυρα. Στη δημόσια διαθήκη ο διαθέτης δηλώνει προφορικά τη βούληση του ενώπιων συμβολαιογράφου και μαρτύρων, αναφέρει δηλαδή ποιο θέλει να είναι το περιεχόμενο της διαθήκης του. Ο συμβολαιογράφος μετά από τη προφορική δήλωση της βούλησης του διαθέτη προβαίνει στη σύνταξη πρακτικού, στο οποίο γίνεται η αναγραφή της χρονολογίας και του τόπου σύνταξης της διαθήκη, επισημαίνονται τα πλήρη στοιχεία του διαθέτη, του συμβολαιογράφου και των μαρτύρων καθώς και η δήλωση βούλησης του διαθέτη περί διανομής των κινητών και ακινήτων του μετά το θάνατο του. Έπειτα ακολουθεί η ανάγνωση από τον συμβολαιογράφο της συμβολαιογραφικής πράξης, ενώπιον διαθέτη και μαρτύρων, βεβαιώνεται στο σώμα της πράξης πως αναγνώστηκε το περιεχόμενο και υπογράφεται από όλα τα συμπράττοντα μέρη. Ο συμβολαιογράφος φυλάσσει τη δημόσια διαθήκη και τη δημοσιεύει μετά το θάνατο του διαθέτη. Η δημόσια διαθήκη θα λέγαμε πως έχει μόνο πλεονεκτήματα καθώς ο συμβολαιογράφος εγγυάται την εγκυρότητα της διαδικασίας. Το μοναδικό της ίσως μειονέκτημα είναι πως ο διαθέτης αναπτύσσει προφορικά ενώπιον τρίτων το περιεχόμενο της διαθήκης, κάτι που θα μπορούσε να τον κάνει να νιώσει αμηχανία.
Η μυστική διαθήκη
Η μυστική διαθήκη αποτελεί τη διαθήκη που πραγματοποιείται με τη σύνταξη του κειμένου της διαθήκης από τον διαθέτη και τη παράδοση του εγγράφου στον συμβολαιογράφου σε σφραγισμένο φάκελο παρουσία τριών μαρτύρων ή με την παρουσία δεύτερου συμβολαιογράφου και ενός μάρτυρα, επισημαίνοντας ρητά πως το έγγραφο αυτό εμπεριέχει τη διάταξη τελευταίας βούλησης του (διαθήκη).
Το έγγραφο που αποδίδεται στον συμβολαιογράφο δε χρειάζεται απαραίτητα να έχει γραφτεί από τον ίδιο τον διαθέτη, αλλά θα πρέπει να υπογράφεται από αυτόν και σε περίπτωση που έχει γραφτεί από τρίτο πρόσωπο θα πρέπει να υπογράφεται σε κάθε σελίδα του εγγράφου από τον διαθέτη. Ο συμβολαιογράφος μόλις λάβει τη μυστική διαθήκη, συντάσσει πρακτικό εγχείρησης και αναγράφει το ονοματεπώνυμο του διαθέτη και την ημερομηνία πάνω στο φάκελο στον οποίο έχει σφραγιστεί η διαθήκη. Έπειτα, ακολουθεί η υπογραφή του φακέλου από όλα τα παριστάμενα μέρη και η διαθήκη φυλάσσεται από το συμβολαιογράφο, ο οποίος προβαίνει σε δημοσίευση αυτής μετά το θάνατο του διαθέτη. Η μυστική διαθήκη θα λέγαμε πως δεν έχει κάποιο ουσιώδες μειονέκτημα καθώς υπάρχει και παρουσία δημόσιας αρχής που διαφυλάσσει το έγκυρο της διαδικασίας και δεν γνωστοποιείται το περιεχόμενο της διαθήκης σε τρίτους.
Συμπερασματικά
Συνοψίζοντας, τα κυριότερα είδη διαθήκης στο κληρονομικό δίκαιο είναι η ιδιόγραφη διαθήκη, η δημόσια διαθήκη και η μυστική διαθήκη. Η ιδιόγραφη διαθήκη αποτελεί τον συνηθέστερο τύπο διαθήκης καθώς παρουσιάζει τη μεγαλύτερη ευκολία, τόσο ως προς τη σύνταξη όσο και ως προς τους τύπους. Η δημόσια και η μυστική διαθήκη πραγματοποιούνται ενώπιον συμβολαιογράφου και παρουσία μαρτύρων. Βασικό τους γνώρισμα είναι η διαφύλαξη της εγκυρότητας από δημόσια αρχή, ήτοι από τον συμβολαιογράφο. Η διαφορά μεταξύ δημόσιας και μυστικής διαθήκης είναι πως στη μυστική παραδίδεται σφραγισμένος φάκελος στο συμβολαιογράφο και ως εκ τούτου το περιεχόμενο της διαθήκης δε γνωστοποιείται σε κανέναν. Τέλος, υπάρχουν και οι λεγόμενες έκτακτες διαθήκες, οι οποίες προβλέπονται για καταστάσεις έκτακτες που δε θα μπορούσε ο διαθέτης να πάει σε συμβολαιογραφείο. Τέτοιες καταστάσεις ενδεικτικά είναι ναυάγια πλοίων, εκστρατείες κ.τ.λ.
