Ποια είναι τα δικαιώματα του κατηγορούμενου; Η συνήθης διαδικασία που ακολουθείται μετά από μια κατηγορία ή μια μήνυση για ένα παράβαση, είτε στην Εισαγγελία, είτε στο αστυνομικό τμήμα, συνήθως περιλαμβάνει την προκαταρκτική έρευνα από τον Εισαγγελέα. Μετά την ολοκλήρωσή της, είτε η κατηγορία απορρίπτεται, είτε ασκείται μήνυση και αρχίζει η δίωξη.
Ποια είναι τα δικαιώματα του κατηγορουμένου με την έναρξη της ποινικής δίωξης;
Από τη στιγμή που ξεκινά η ποινική δίωξη, ο κατηγορούμενος, ως το ευάλωτο μέρος, απολαμβάνει ποικίλα δικαιώματα: 1) Έχει το δικαίωμα να παρευρίσκεται σε κάθε φάση της δίκης με τη συνδρομή ενός συνηγόρου και να διατηρεί ανεμπόδιστη επικοινωνία με τον εκλεγμένο του συνήγορο υπεράσπισης. Ο διορισμός του συνηγόρου μπορεί να γίνει είτε προφορικά με καταχώρηση στα πρακτικά, είτε γραπτώς σύμφωνα με την ποινική δικονομία, καθώς και κατά την έκθεση ή τη δήλωση άσκησης ενδίκου μέσου.
Ο εκλεγμένος συνήγορος έχει την εξουσία να εκπροσωπεί τον κατηγορούμενο σε όλα τα δικαστικά βήματα που αφορούν την υπόθεση, εκτός αν δεν έχει εξουσιοδοτηθεί για όλες τις ενέργειες, αλλά μόνο για κάποιες από αυτές. Η ανοικτή επικοινωνία μεταξύ του κατηγορουμένου και του εκλεγμένου του δικηγόρου είναι ιδιαίτερα σημαντική, καθώς ο δικηγόρος θα επιμεληθεί τη διατύπωση των υπερασπιστικών επιχειρημάτων και την κατάρτιση της υπεράσπισης του κατηγορουμένου, ενέργειες που επηρεάζουν σημαντικά την εξέλιξη της υπόθεσης για την οποία γίνεται δίωξη κατά του κατηγορούμενου.
Ο ρόλος του δικηγόρου του κατηγορούμενου είναι επίσης να υπερασπίζεται τα δικαιώματα του κατηγορούμενου και να αντιτίθεται στις περιπτώσεις όπου δεν τηρείται με ακρίβεια η ποινική δικονομία, προκειμένου να προστατεύσει τα συμφέροντα του πελάτη του. Σημαντικό είναι να σημειωθεί ότι ο κατηγορούμενος έχει το δικαίωμα να ενημερώνεται για το περιεχόμενο των εγγράφων της ανάκρισης, είτε αυτός ο ίδιος είτε ο δικηγόρος του. Επίσης, κατά τη διάρκεια της απολογίας του, ο κατηγορούμενος έχει το δικαίωμα να εξετάζει τα έγγραφα της ανάκρισης και το κατηγορητήριο, είτε αυτός προσωπικά είτε μαζί με τον δικηγόρο του.
Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι, αν ο κατηγορούμενος το επιθυμεί και με δαπάνη του, μπορεί να λάβει αντίγραφα των εγγράφων της ανάκρισης και του κατηγορητηρίου. Τα ίδια δικαιώματα και υποχρεώσεις ισχύουν και σε περίπτωση που τον καλέσουν να παραθέσει συμπληρωματική απολογία. Ένα βασικό δικαίωμα του κατηγορούμενου είναι η δυνατότητα να εξετάσει τη δικογραφία μετά το πέρας της ανάκρισης και πριν από τη διαβίβασή της στον εισαγγελέα. Μπορεί να ζητήσει 48ωρη προθεσμία για την προετοιμασία της απολογίας του και μπορεί επίσης να ζητήσει παράταση της προθεσμίας μετά από αίτηση του. Το σημαντικό δικαίωμα του κατηγορουμένου να ασκήσει το δικαίωμα της σιωπής σχετικά με την ενοχή του πρέπει επίσης να επισημανθεί. Εάν επιλέξει να μην μιλήσει, αυτό δεν πρέπει να θεωρηθεί ως ενοχλητικός παράγοντας ή ως απόδειξη ενοχής.
Πάντα, βέβαια, έχει τη δυνατότητα να επιλέξει να παρουσιαστεί σε απολογία, με την υποβολή υπομνήματος, όπου παρουσιάζει τα επιχειρήματα του σχετικά με τις κατηγορίες που του αποδίδονται. Στην περίπτωση που ο κατηγορούμενος δεν γνωρίζει αγγλικά, έχει το δικαίωμα να επιλέξει έναν μεταφραστή για να διευκολύνει την επικοινωνία με το δικηγόρο του και τον ανακριτή, και να λάβει τα έγγραφα της δικογραφίας μεταφρασμένα στην κατανοητή για αυτόν γλώσσα. Όλα αυτά τα δικαιώματα πηγάζουν από την αρχή της αθωότητας του κατηγορουμένου, σύμφωνα με την οποία ο κατηγορούμενος δεν θεωρείται ένοχος σε καμία φάση της διαδικασίας, εκτός αν εκδοθεί απόφαση ενοχής εις βάρος του. Γι’ αυτό το λόγο, ο κατηγορούμενος θεωρείται αθώος μέχρι να εκδοθεί απόφαση ενοχής και απολαμβάνει όλα τα δικαιώματα που τον προστατεύουν. Αφενός, διαδραματίζει κεντρικό ρόλο καθ’ όλη τη διάρκεια της ποινικής διαδικασίας, και αφετέρου βρίσκεται σε μία ευνοϊκή θέση.
Τα δικαιώματα που ανήκουν στον κατηγορούμενο
Ας εξετάσουμε λοιπόν συνοπτικά τα δικαιώματα που ανήκουν στον κατηγορούμενο καθ’ όλο το φάσμα της ποινικής διαδικασίας. Καταρχάς, έχει το δικαίωμα να παρευρίσκεται με τον ποινικό του συνήγορο, και μάλιστα με δυνατότητα διορισμού έως δύο δικηγόρων στην προδικασία και κατά τη διάρκεια της δίκης. Δεύτερον, εάν κατηγορείται για αδίκημα, ο ανακριτής είναι υποχρεωμένος να διορίσει με δική του πρωτοβουλία έναν δικηγόρο για να υπερασπίσει τα συμφέροντά του, εκτός αν ο ίδιος ο κατηγορούμενος αρνηθεί αυτήν την επιλογή. Τρίτον, ο ανακριτής πρέπει να διορίσει αυτεπάγγελα δικηγόρο στον κατηγορούμενο για αδίκημα, εάν ο ίδιος ο κατηγορούμενος το ζητήσει. Τέταρτον, ο κατηγορούμενος έχει το δικαίωμα να επικοινωνεί ανεμπόδιστα με τον δικηγόρο του. Πέμπτον, του παρέχεται το δικαίωμα να ζητήσει και να λάβει προθεσμία για να προετοιμάσει την απολογία του.
Η περίοδος που διατίθεται για τον χρόνο κατά τον οποίο θα πρέπει να υποβληθεί απολογία, πρέπει να είναι μια περίοδος τουλάχιστον 48 ωρών, και υπάρχει η δυνατότητα να παραταθεί αυτή η προθεσμία κατά τη διάρκεια της ανάκρισης. Ο ατομικός που αντιμετωπίζει κατηγορίες έχει το δικαίωμα να εξετάσει τα έγγραφα που σχετίζονται με τη διαδικασία της ανάκρισης. Αυτό το δικαίωμα απορρέει από το δικαίωμα ακρόασης, όπως ορίζεται στο άρθρο 20 του Συντάγματος. Το δικαίωμα του κατηγορούμενου για ερμηνεία και μετάφραση, σε περίπτωση που δεν μιλάει ή δεν κατανοεί ικανοποιητικά την ελληνική γλώσσα, προστατεύεται σε περίπτωση που είναι αναγκαίο και βασίζεται στο άρθρο 6 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ), το οποίο αφορά το δίκαιο σε δίκαιη δίκη και αναγνωρίζει το δικαίωμα του κατηγορούμενου να μην αυτοκατηγορείται και να μην επιβαρύνεται με τις δηλώσεις του.
