Αναμφίβολα, η εγκληματική δράση δεν έχει πάντοτε ως πυρήνα ενέργειας ένα μόνον πρόσωπο. Δεν είναι λίγες οι φορές που εμπλέκονται περισσότερα πρόσωπα, με διαφορετικούς ρόλους σε ένα έγκλημα. Ο ποινικός κώδικας προβλέπει και τιμωρεί κάθε μορφή συμμετοχής με σκοπό αφενός, να τιμωρήσει το δράστη όσο χρειάζεται ώστε να συνετιστεί και αφετέρου να παραδειγματίσει το κοινωνικό σύνολο, αποκαθιστώντας τη τάξη και την αρμονία στο κοινωνικό σύνολο. Θα αναλύσουμε τις έννοιες Ηθικός αυτουργός – Άμεσος συνεργός.
Πριν εξετάσουμε όμως τις έννοιες που αναφέρονται στον τίτλο του παρόντος άρθρου, θα ήταν χρήσιμο να σας αναλύσουμε τις μορφές συμμετοχής στο έγκλημα. Αρχικά, έχουμε την άμεση ή φυσική αυτουργία κατά την οποία ο δράστης εγκληματεί χρησιμοποιώντας ο ίδιος τις δικές του μόνο σωματικές δυνάμεις. Άλλη μια μορφή συμμετοχής στο έγκλημα είναι η έμμεση αυτουργία, κατά την οποία ο έμμεσος αυτουργός χρησιμοποιεί άλλο πρόσωπο ως όργανο για τη πραγματοποίηση εγκλήματος. Υπάρχει ακόμη η συναυτουργία, κατά την οποία δύο ή και περισσότερα άτομα συναποφασίζουν να τελέσουν ένα έγκλημα, καθώς και η απλή συνέργεια κατά την οποία ο συμμετέχων στο έγκλημα έχει διεκπεραιωτικό, δευτερεύουσας σημασίας και όχι καθοριστικό ρόλο.
Σύνηθες παράδειγμα απλού συνεργού, είναι το πρόσωπο που μεταφέρει τον δράστη γνωρίζοντας σε ποια εγκληματική ενέργεια θα προβεί. Σημαντικό είναι να επισημανθεί πως, από όλες τις μορφές συμμετοχής στο έγκλημα μόνο ο απλός συνεργός αντιμετωπίζεται από τον νόμο επιεικέστερα, καθώς όλες οι υπόλοιπες μορφές συμμετοχής τιμωρούνται με τη ποινή του αυτουργού.
Τι προβλέπει όμως το γενικό μέρος του Ποινικού Δικαίου για τον ηθικό αυτουργό;
Το βασικότερο χαρακτηριστικό γνώρισμα της ηθικής αυτουργίας, είναι η με δόλο πρόκληση σε άλλον της απόφασης να προβεί σε εκτέλεση της αδίκου πράξεως που τελικά διέπραξε. Αν ο φυσικός αυτουργός είχε ήδη πάρει την απόφαση για τη τέλεση του εγκλήματος, δεν υφίσταται ηθική αυτουργία, αλλά ενδεχομένως απλή συνέργεια καθώς ο ηθικός αυτουργός ενθαρρύνει τον φυσικό αυτουργό να διαπράξει το έγκλημα που ήδη έχει προαποφασίσει πως θα διαπράξει.
Σημαντική, είναι και η διάκριση μεταξύ ηθικού αυτουργού και έμμεσου αυτουργού. Ο ηθικός αυτουργός προκαλεί την απόφαση για τέλεση εγκλήματος σε πρόσωπο που γνωρίζει τον επικίνδυνο, βλαπτικό και άδικο χαρακτήρα της πράξης που πρόκειται να τελέσει και τον αποδέχεται. Ο ηθικός αυτουργός τιμωρείται από τον νόμο, γιατί διαφθείρει τον χαρακτήρα του φυσικού αυτουργού και τον καθιστά εγκληματία, προξενώντας δια του φυσικού αυτουργού κίνδυνο ή βλάβη σε ξένα έννομα αγαθά.
Η αντικειμενική υπόσταση της ηθικής αυτουργίας συμπεριλαμβάνει τόσο τη πρόκληση απόφασης σε άλλον για τέλεση εγκληματικής πράξεως, όσο και την άδικη πράξη που τελέστηκε. Αναφορικά με την υποκειμενική υπόσταση της ηθικής αυτουργίας, σε αυτή εμπεριέχονται τα τρία είδη του δόλου, ήτοι δόλος α΄, δόλος β΄ και ενδεχόμενος δόλος που εντοπίζονται στη πρόκληση της απόφασης στον φυσικό αυτουργό για εγκληματική πράξη.
Σχετικά με τη πρόκληση της απόφασης στον φυσικό αυτουργό για τέλεση άδικης πράξης, η κρατούσα θεωρία στην νομική επιστημονική κοινότητα είναι αυτή της απλής συναιτιότητας, σύμφωνα με την οποία η πρόκληση της απόφασης για τέλεση άδικης πράξης μπορεί να γίνει με οποιονδήποτε τρόπο αρκεί να προκύπτει αιτιότητα. Η ηθική αυτουργία εμφανίζεται σε τρεις μορφές.
Η μια είναι η ηθική αυτουργία σε τελειωμένο έγκλημα, υπάρχει ακόμη η ηθική αυτουργία σε απόπειρα εγκλήματος και η απόπειρα ηθικής αυτουργίας. Σημαντικό είναι να λεχθεί πως για να υφίσταται ευθύνη του ηθικού αυτουργού, θα πρέπει να τελεστεί από το φυσικό αυτουργό η πράξη για την οποία επιχειρήθηκε από τον ηθικό αυτουργό η πρόκληση απόφασης και όχι άλλη. Σε περίπτωση που ο φυσικός υπερβεί τα όρια της πρόκλησης απόφασης, ο ηθικός αυτουργός δεν ευθύνεται για το υπερβάλλον της δράσεως του φυσικού αυτουργού.
Ποιός είναι ο ρόλος του άμεσου συνεργού;
Αναφορικά με την έννοια του άμεσου συνεργού, στο άρθρο 46παρ.1 περ.β΄του Ποινικού Κώδικα αναφέρεται πως << η άμεση ή αναγκαία συνέργεια συνίσταται σε μια παροχή συνδρομής στον δράστη κατά την τέλεση από αυτόν της αξιόποινης πράξης, χωρίς την οποία με βεβαιότητα ή πιθανότητα που αγγίζει τα όρια της βεβαιότητας δεν θα ήταν δυνατή η τέλεση του εγκλήματος υπό τις περιστάσεις που διαπράχθηκε. Η συνδρομή του άμεσου συνεργού στην τέλεση της άδικης πράξης, θα πρέπει να είναι υλικής και όχι ψυχικής φύσεως αλλιώς πρόκειται για απλό και όχι άμεσο συνεργό. Επιπροσθέτως, για να έχουμε άμεση ή αναγκαία συνέργεια θα πρέπει να υφίσταται δόλος του άμεσου συνεργού να συνεισφέρει στην τέλεση της κύριας πράξης. Ο άμεσος ή αναγκαίος συνεργός λοιπόν, είναι πρόσωπο που αν δεν εμπλεκόταν στο έγκλημα, η ροή και τα αποτελέσματα της εγκληματικής ενέργειας θα είχε ουσιώδώς διαφορετική τροπή.
Συμπερασματικά
Συνοψίζοντας, οι μορφές συμμετοχής στο έγκλημα είναι η άμεση ή φυσική αυτουργία, η έμμεση αυτουργία, η ηθική αυτουργία, η συναυτουργία, η άμεση ή αναγκαία συνέργεια και η απλή συνέργεια.
Ο ηθικός αυτουργός είναι το πρόσωπο, που τιμωρείται από το νόμο για τη πρόκληση απόφασης στον δράστη για αξιόποινη πράξη που τελέστηκε. Ο άμεσος συνεργός είναι το πρόσωπο που συμβάλλει καθοριστικά στη διάπραξη του εγκλήματος χωρίς ωστόσο να μπορεί να θεωρηθεί συναυτουργός. Κάθε μορφή συμμετοχής τιμωρείται με τη ποινή που προβλέπεται για τον φυσικό αυτουργό, εκτός από τον απλό συνεργό που τιμωρείται με ποινή ελαττωμένη σύμφωνα με το άρθρο 83ΠΚ.
