Αναμφίβολα, η εγκληματική δράση δεν έχει πάντοτε ως πυρήνα ενέργειας ένα μόνον πρόσωπο. Δεν είναι λίγες οι φορές που εμπλέκονται περισσότερα πρόσωπα, με διαφορετικούς ρόλους σε ένα έγκλημα. Ο ποινικός κώδικας προβλέπει και τιμωρεί κάθε μορφή συμμετοχής με σκοπό αφενός, να τιμωρήσει το δράστη όσο χρειάζεται ώστε να συνετιστεί και αφετέρου να παραδειγματίσει το κοινωνικό σύνολο, αποκαθιστώντας τη τάξη και την αρμονία στο κοινωνικό σύνολο. Θα αναλύσουμε τις έννοιες Ηθικός αυτουργός – Άμεσος συνεργός.
Πριν εξετάσουμε όμως τις έννοιες που αναφέρονται στον τίτλο του παρόντος άρθρου, θα ήταν χρήσιμο να σας αναλύσουμε τις μορφές συμμετοχής στο έγκλημα. Αρχικά, έχουμε την άμεση ή φυσική αυτουργία κατά την οποία ο δράστης εγκληματεί χρησιμοποιώντας ο ίδιος τις δικές του μόνο σωματικές δυνάμεις. Άλλη μια μορφή συμμετοχής στο έγκλημα είναι η έμμεση αυτουργία, κατά την οποία ο έμμεσος αυτουργός χρησιμοποιεί άλλο πρόσωπο ως όργανο για τη πραγματοποίηση εγκλήματος. Υπάρχει ακόμη η συναυτουργία, κατά την οποία δύο ή και περισσότερα άτομα συναποφασίζουν να τελέσουν ένα έγκλημα, καθώς και η απλή συνέργεια κατά την οποία ο συμμετέχων στο έγκλημα έχει διεκπεραιωτικό, δευτερεύουσας σημασίας και όχι καθοριστικό ρόλο.
Σύνηθες παράδειγμα απλού συνεργού, είναι το πρόσωπο που μεταφέρει τον δράστη γνωρίζοντας σε ποια εγκληματική ενέργεια θα προβεί. Σημαντικό είναι να επισημανθεί πως, από όλες τις μορφές συμμετοχής στο έγκλημα μόνο ο απλός συνεργός αντιμετωπίζεται από τον νόμο επιεικέστερα, καθώς όλες οι υπόλοιπες μορφές συμμετοχής τιμωρούνται με τη ποινή του αυτουργού.
Τι προβλέπει όμως το γενικό μέρος του Ποινικού Δικαίου για τον ηθικό αυτουργό;
Το βασικότερο χαρακτηριστικό γνώρισμα της ηθικής αυτουργίας, είναι η με δόλο πρόκληση σε άλλον της απόφασης να προβεί σε εκτέλεση της αδίκου πράξεως που τελικά διέπραξε. Αν ο φυσικός αυτουργός είχε ήδη πάρει την απόφαση για τη τέλεση του εγκλήματος, δεν υφίσταται ηθική αυτουργία, αλλά ενδεχομένως απλή συνέργεια καθώς ο ηθικός αυτουργός ενθαρρύνει τον φυσικό αυτουργό να διαπράξει το έγκλημα που ήδη έχει προαποφασίσει πως θα διαπράξει.
Σημαντική, είναι και η διάκριση μεταξύ ηθικού αυτουργού και έμμεσου αυτουργού. Ο ηθικός αυτουργός προκαλεί την απόφαση για τέλεση εγκλήματος σε πρόσωπο που γνωρίζει τον επικίνδυνο, βλαπτικό και άδικο χαρακτήρα της πράξης που πρόκειται να τελέσει και τον αποδέχεται. Ο ηθικός αυτουργός τιμωρείται από τον νόμο, γιατί διαφθείρει τον χαρακτήρα του φυσικού αυτουργού και τον καθιστά εγκληματία, προξενώντας δια του φυσικού αυτουργού κίνδυνο ή βλάβη σε ξένα έννομα αγαθά.
Η αντικειμενική υπόσταση της ηθικής αυτουργίας συμπεριλαμβάνει τόσο τη πρόκληση απόφασης σε άλλον για τέλεση εγκληματικής πράξεως, όσο και την άδικη πράξη που τελέστηκε. Αναφορικά με την υποκειμενική υπόσταση της ηθικής αυτουργίας, σε αυτή εμπεριέχονται τα τρία είδη του δόλου, ήτοι δόλος α΄, δόλος β΄ και ενδεχόμενος δόλος που εντοπίζονται στη πρόκληση της απόφασης στον φυσικό αυτουργό για εγκληματική πράξη.
Σχετικά με τη πρόκληση της απόφασης στον φυσικό αυτουργό για τέλεση άδικης πράξης, η κρατούσα θεωρία στην νομική επιστημονική κοινότητα είναι αυτή της απλής συναιτιότητας, σύμφωνα με την οποία η πρόκληση της απόφασης για τέλεση άδικης πράξης μπορεί να γίνει με οποιονδήποτε τρόπο αρκεί να προκύπτει αιτιότητα. Η ηθική αυτουργία εμφανίζεται σε τρεις μορφές.
Η μια είναι η ηθική αυτουργία σε τελειωμένο έγκλημα, υπάρχει ακόμη η ηθική αυτουργία σε απόπειρα εγκλήματος και η απόπειρα ηθικής αυτουργίας. Σημαντικό είναι να λεχθεί πως για να υφίσταται ευθύνη του ηθικού αυτουργού, θα πρέπει να τελεστεί από το φυσικό αυτουργό η πράξη για την οποία επιχειρήθηκε από τον ηθικό αυτουργό η πρόκληση απόφασης και όχι άλλη. Σε περίπτωση που ο φυσικός υπερβεί τα όρια της πρόκλησης απόφασης, ο ηθικός αυτουργός δεν ευθύνεται για το υπερβάλλον της δράσεως του φυσικού αυτουργού.
Ποιός είναι ο ρόλος του άμεσου συνεργού;
Αναφορικά με την έννοια του άμεσου συνεργού, στο άρθρο 46παρ.1 περ.β΄του Ποινικού Κώδικα αναφέρεται πως << η άμεση ή αναγκαία συνέργεια συνίσταται σε μια παροχή συνδρομής στον δράστη κατά την τέλεση από αυτόν της αξιόποινης πράξης, χωρίς την οποία με βεβαιότητα ή πιθανότητα που αγγίζει τα όρια της βεβαιότητας δεν θα ήταν δυνατή η τέλεση του εγκλήματος υπό τις περιστάσεις που διαπράχθηκε. Η συνδρομή του άμεσου συνεργού στην τέλεση της άδικης πράξης, θα πρέπει να είναι υλικής και όχι ψυχικής φύσεως αλλιώς πρόκειται για απλό και όχι άμεσο συνεργό. Επιπροσθέτως, για να έχουμε άμεση ή αναγκαία συνέργεια θα πρέπει να υφίσταται δόλος του άμεσου συνεργού να συνεισφέρει στην τέλεση της κύριας πράξης. Ο άμεσος ή αναγκαίος συνεργός λοιπόν, είναι πρόσωπο που αν δεν εμπλεκόταν στο έγκλημα, η ροή και τα αποτελέσματα της εγκληματικής ενέργειας θα είχε ουσιώδώς διαφορετική τροπή.
Σύμφωνα με τον Ποινικό Κώδικα της Ελλάδας, τόσο ο ηθικός αυτουργός όσο και ο άμεσος συνεργός εμπλέκονται ενεργά σε εγκληματικές πράξεις, αν και δεν είναι αυτοί που διαπράττουν το έγκλημα απευθείας. Ο νόμος αντιμετωπίζει και τις δύο αυτές κατηγορίες με αυστηρότητα, αναγνωρίζοντας ότι η συνεισφορά τους είναι κρίσιμη για την πραγματοποίηση του εγκλήματος.
Ηθικός Αυτουργός (Άρθρο 46 ΠΚ)
Ο ηθικός αυτουργός είναι το πρόσωπο που προκαλεί άλλους να διαπράξουν μια εγκληματική πράξη. Η προτροπή του είναι καθοριστική για την τέλεση του εγκλήματος και, χωρίς αυτή, το έγκλημα δεν θα είχε πραγματοποιηθεί.
Βασικά σημεία του άρθρου 46 ΠΚ:
- Ηθική αυτουργία ορίζεται ως η πρόκληση άλλου προσώπου να διαπράξει έγκλημα με τρόπο που αυτό να θεωρείται ότι ο αυτουργός αποφάσισε να το τελέσει μόνο μετά από την προτροπή του ηθικού αυτουργού.
- Ο ηθικός αυτουργός μπορεί να είναι εξίσου υπεύθυνος με τον άμεσο αυτουργό, και η ποινή του μπορεί να είναι η ίδια με αυτή που θα επιβληθεί στον δράστη του εγκλήματος.
- Για την τιμωρία του ηθικού αυτουργού, πρέπει να αποδειχθεί η σαφής σύνδεση μεταξύ της προτροπής του και της τέλεσης του εγκλήματος.
Άμεσος Συνεργός (Άρθρο 47 ΠΚ)
Ο άμεσος συνεργός συμμετέχει ενεργά στη διάπραξη του εγκλήματος, παρέχοντας άμεση βοήθεια στον αυτουργό, χωρίς όμως να είναι αυτός που διαπράττει το κύριο έγκλημα. Η συνεργία μπορεί να περιλαμβάνει την παροχή μέσων, τη φυσική παρουσία ή την υποστήριξη με οποιονδήποτε τρόπο κατά τη διάπραξη του εγκλήματος.
Βασικά σημεία του άρθρου 47 ΠΚ:
- Ο άμεσος συνεργός συντελεί απευθείας στη διάπραξη της πράξης, με πράξεις που είναι αναγκαίες για την ολοκλήρωσή της.
- Η ποινή του άμεσου συνεργού μπορεί να είναι μικρότερη από αυτή του αυτουργού, ανάλογα με τον βαθμό συνεισφοράς του.
- Η συνεργία κρίνεται ως συμπληρωματική πράξη και μπορεί να τιμωρείται με βάση τις διατάξεις για τη συνέργεια στο κύριο αδίκημα.
Ποινικές Ευθύνες και Διακρίσεις
Η ποινική ευθύνη του ηθικού αυτουργού και του άμεσου συνεργού διαφέρει ως προς το είδος της συμμετοχής τους. Ο ηθικός αυτουργός συνήθως βρίσκεται «πίσω από το παρασκήνιο», ενώ ο άμεσος συνεργός εμπλέκεται άμεσα κατά την τέλεση της πράξης. Παρά ταύτα, και οι δύο κρίνονται βάσει του ρόλου που διαδραμάτισαν.
- Ηθικός Αυτουργός:
- Ευθύνεται για την πρόκληση του εγκλήματος.
- Η ποινή του είναι συχνά ισότιμη με αυτή του αυτουργού.
- Ο ρόλος του θεωρείται αποφασιστικός για τη διάπραξη της πράξης.
- Άμεσος Συνεργός:
- Παρέχει άμεση βοήθεια στον αυτουργό κατά την τέλεση του εγκλήματος.
- Η συμμετοχή του είναι ενεργή και απευθείας συνδεδεμένη με την πράξη.
- Η ποινή μπορεί να είναι μειωμένη, ανάλογα με τον βαθμό συνεισφοράς του.
Ειδικά Παραδείγματα
- Ηθικός αυτουργός σε ληστεία: Ένα πρόσωπο που σχεδιάζει και προτρέπει έναν άλλον να διαπράξει τη ληστεία, μπορεί να θεωρηθεί ηθικός αυτουργός. Ακόμη και αν δεν βρισκόταν στον τόπο του εγκλήματος, η προτροπή του ήταν καθοριστική.
- Άμεσος συνεργός σε κλοπή: Κάποιος που περιμένει σε όχημα έξω από τον τόπο κλοπής για να βοηθήσει τον δράστη να διαφύγει θεωρείται άμεσος συνεργός. Η συμμετοχή του είναι απαραίτητη για την ολοκλήρωση της πράξης.
Διαφορές Ανάμεσα σε Ηθική Αυτουργία και Συνεργία
Η βασική διαφορά ανάμεσα στην ηθική αυτουργία και τη συνεργία έγκειται στον ρόλο που παίζει το κάθε πρόσωπο στην τέλεση του εγκλήματος. Ο ηθικός αυτουργός προτρέπει τον δράστη να διαπράξει το έγκλημα, ενώ ο άμεσος συνεργός προσφέρει πρακτική βοήθεια κατά την τέλεση του εγκλήματος.
Συμπερασματικά
Συνοψίζοντας, οι μορφές συμμετοχής στο έγκλημα είναι η άμεση ή φυσική αυτουργία, η έμμεση αυτουργία, η ηθική αυτουργία, η συναυτουργία, η άμεση ή αναγκαία συνέργεια και η απλή συνέργεια.
Ο ηθικός αυτουργός είναι το πρόσωπο, που τιμωρείται από το νόμο για τη πρόκληση απόφασης στον δράστη για αξιόποινη πράξη που τελέστηκε. Ο άμεσος συνεργός είναι το πρόσωπο που συμβάλλει καθοριστικά στη διάπραξη του εγκλήματος χωρίς ωστόσο να μπορεί να θεωρηθεί συναυτουργός. Κάθε μορφή συμμετοχής τιμωρείται με τη ποινή που προβλέπεται για τον φυσικό αυτουργό, εκτός από τον απλό συνεργό που τιμωρείται με ποινή ελαττωμένη σύμφωνα με το άρθρο 83ΠΚ.