H ιατρική αμέλεια είναι ένας όρος πρωτίστως νομικός, γεγονός που σημαίνει πως για να διαπιστωθεί και να επιβεβαιωθεί ιατρική αμέλεια θα πρέπει αυτό να προκύψει μετά από απόφαση αρμόδιων οργάνων, που δεν είναι άλλα από τα ελληνικά δικαστήρια και τα πειθαρχικά συμβούλια των ιατρών. Το αν πρόκειται λοιπόν για ιατρική αμέλεια ή όχι, κρίνεται από την ελληνική δικαιοσύνη και από τα αρμόδια πειθαρχικά συμβούλια και από κανέναν άλλον. Αυτό γιατί η διάγνωση μιας αμελούς ιατρικής συμπεριφοράς, είναι κάτι ιδιαιτέρως εξειδικευμένο που χρειάζεται ενδελεχή έρευνα, προκειμένου να εξαχθεί μια αιτιολογημένη απόφαση επί του εκάστοτε υπό κρίση συμβάντος. Ας δούμε στο παρόν σημείο πως αντιμετωπίζουν την αμέλεια τα αστικά δικαστήρια, πριν εξετάσουμε τη πειθαρχική και τη ποινική ευθύνη των ιατρών.
Σε αστικό επίπεδο τα δικαστήρια εξετάζουν αγωγές που αφορούν ιατρική αμέλεια με τις ακόλουθες νομικές βάσεις: α) συμβατική ευθύνη, β) αδικοπρακτική ευθύνη, γ) ευθύνη βάσει του άρθρου 8 του Ν.2251/1994 για την Προστασία των Καταναλωτών. Ας δούμε μια προς μια τις αναφερθέντες νομικές βάσεις ιατρικής αμέλειας:
Συμβατική ευθύνη Ιατρικής Αμέλειας:
Μεταξύ ιατρού και ασθενή θεωρείται πως συνάπτεται μεταξύ τους μία σύμβαση παροχής ιατρικών υπηρεσιών, η οποία για το δίκαιο της χώρας μας είναι μια άτυπη σύμβαση που δημιουργείται ακόμα και σιωπηρά, καθώς η επίσκεψη του ασθενούς στον ιατρό αποτελεί πρόταση για σύναψη σύμβασης και αποδοχή της προτάσεως θεωρείται η παροχή των υπηρεσιών του ιατρού. Σε κάθε περίπτωση, οι υποχρεώσεις των συμβαλλομένων μερών προκύπτουν από τη δικαιοπρακτική τους βούληση, η οποία προσδιορίζεται από τα άρθρα των γενικών αρχών του αστικού δικαίου και συγκεκριμένα τα άρθρα 173 ΑΚ, 200 ΑΚ και από την αρχή της καλής πίστης όπως ορίζει το άρθρο 288 ΑΚ. Ωστόσο, στη πράξη η συμβατική ευθύνη συναντάται πιο σπάνια καθώς δε καλύπτει το σκέλος της ηθικής βλάβης του ασθενούς.
Αδικοπρακτική ευθύνη:
H αδικοπρακτική ευθύνη, συνιστά τη συνηθέστερη νομική βάση σε αγωγές αποζημίωσης που αφορούν ιατρική αμέλεια. Θα πρέπει φυσικά να κριθεί πως πληρούνται οι προϋποθέσεις αδικοπρακτικής ευθύνης, που παραθέτει το άρθρο 914 ΑΚ. Να πρόκειται δηλαδή για ανθρώπινη πράξη ή παράλειψη, να υπάρχει παρανομία, υπαιτιότητα, ζημία και αιτιώδης σύνδεσμος, δηλαδή να προκύπτει πως το ζημιογόνο αποτέλεσμα προήλθε από την ανθρώπινη πράξη ή παράλειψη. Στη περίπτωση αδικοπρακτικής ευθύνης, ο ιατρός οφείλει τη καταβολή αποζημίωσης και χρηματικής ικανοποίησης λόγω ηθικής βλάβης του παθόντος ασθενούς, σύμφωνα με τα άρθρα 297 ΑΚ, 298 ΑΚ, 299 ΑΚ και 932 ΑΚ.
Ευθύνη σύμφωνα με το άρθρο 8 του Ν.2251/1994 για την Προστασία των Καταναλωτών
Σύμφωνα με τη συγκεκριμένη νομοθεσία, το πρόσωπο που παρέχει υπηρεσίες, στις οποίες συμπεριλαμβάνονται και οι πάσης φύσεως ιατρικές υπηρεσίες, οφείλει να αποδείξει πως η συμπεριφορά του και ειδικότερα οι ιατρικές ενέργειες του, δεν ήταν παράνομες και υπαίτιες. Η συγκεκριμένη νομική βάση είναι η πιο σύγχρονη και αντιστρέφει το βάρος της απόδειξης, στο πρόσωπο του εναγόμενου ιατρού και όχι στον ενάγοντα ασθενή.
Πειθαρχική ευθύνη του ιατρού στην Ιατρική Αμέλεια
Στις έδρες των Ιατρικών Συλλόγων της χώρας λειτουργούν Πειθαρχικά Συμβούλια πενταμελή ή επταμελή, ανάλογα με τον αριθμό των μελών του Συλλόγου, τα οποία συγκροτούνται αποκλειστικά από ιατρούς. Μάλιστα, στην Αθήνα υπάρχει το Ανώτατο Πειθαρχικό Συμβούλιο των Ιατρών, το οποίο είναι πενταμελές. Τα συγκεκριμένα όργανα, κρίνουν σε πειθαρχικό επίπεδο το βαθμό της ιατρικής αμέλειας του ιατρού και επιβάλλουν τις ανάλογες κυρώσεις στον ιατρό, η βαρύτητα των οποίων σχετίζεται με το βαθμό της αμέλειας του ιατρού κατά την ενάσκηση των ιατρικών καθηκόντων του.
Ποινική ευθύνη του ιατρού
Αναφορικά με τη ποινική ευθύνη του ιατρού, σε περιπτώσεις ιατρικής αμέλειας θα λέγαμε πως τα δικαστήρια εστιάζουν σε δύο άρθρα του ποινικού κώδικα και συγκεκριμένα στο άρθρο 302 ΠΚ, το οποίο αναφέρει << Όποιος από αμέλεια σκότωσε άλλον, τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον τριών μηνών>>, καθώς και στο άρθρο 314ΠΚ το οποίο αναφέρει, <<Όποιος από αμέλεια προκαλεί σωματική κάκωση ή βλάβη της υγείας άλλου τιμωρείται με φυλάκιση έως δύο (2) έτη ή χρηματική ποινή ή παροχή κοινωφελούς εργασίας. Αν η σωματική βλάβη που προκλήθηκε είναι βαριά, τιμωρείται με φυλάκιση έως τρία (3) έτη, και αν αυτή είναι εντελώς ελαφρά, επιβάλλεται χρηματική ποινή ή παροχή κοινωφελούς εργασίας>>. Ωστόσο, είναι σημαντικό να λεχθεί πως τα ποινικά δικαστήρια όταν ερευνούν υπόθεση ανθρωποκτονίας από αμέλεια ή σωματικής βλάβης από αμέλεια, έχουν ως άξονα την αρχή in dubio pro reo, η οποία επισημαίνει πως κάθε αμφιβολία λειτουργεί υπέρ της αθωότητας του κατηγορουμένου.
Για να θεμελιωθεί ενοχή για εξ’ αμελείας αδίκημα, θα πρέπει να πληρούνται σωρευτικά οι ακόλουθες προϋποθέσεις: α) να υπάρχει εξωτερικά αμελής συμπεριφορά του ιατρού, β) να υπάρχει εσωτερικά αμελής συμπεριφορά του ιατρού και γ) να υφίσταται αιτιώδης σύνδεσμος μεταξύ της αμελούς συμπεριφοράς και του ζημιογόνου αποτελέσματος. Εξωτερική αμέλεια του ιατρού υπάρχει, όταν ο ιατρός δεν ασκεί το λειτούργημα του σύμφωνα με τους κοινώς αναγνωρισμένους κανόνες της ιατρικής επιστήμης. Όταν πραγματοποιεί δηλαδή πράξη ή παράλειψη κατά την ενάσκηση των καθηκόντων του, που μπορεί να προκαλέσει κίνδυνο για το έννομο αγαθό της ζωής ή της σωματικής ακεραιότητας του ασθενούς.
Ως εσωτερική αμέλεια ορίζεται, η έλλειψη της προσοχής, την οποία ο ιατρός αφενός όφειλε να επιδείξει, κάτω από τις συγκεκριμένες συνθήκες και περιστάσεις, αφετέρου μπορούσε να επιδείξει με βάση τις προσωπικές του ικανότητες σύμφωνα με το άρθρο 28 ΠΚ. Ο νόμος για την εσωτερική αμέλεια θέτει δύο κριτήρια, το αντικειμενικό κριτήριο των συνθηκών που επικρατούσαν της υπό κρίση περίπτωσης και το υποκειμενικό κριτήριο που επικεντρώνεται στις ατομικές ιδιότητες και ικανότητες του ιατρού, κατά το χρόνο τέλεσης της πράξης ή παράλειψης. Ο αιτιώδης σύνδεσμος, είναι η σχέση σύνδεσης μεταξύ της πράξης ή παράλειψης που πραγματοποίησε ο ιατρός και του ζημιογόνου αποτελέσματος που επήλθε στον ασθενή.
Συμπερασματικά
Συνοψίζοντας, η ιατρική αμέλεια αποτελεί αντικείμενο κρίσης των ελληνικών δικαστηρίων και των αρμόδιων ιατρικών πειθαρχικών οργάνων. Η ευθύνη ενός ιατρού για την ύπαρξη ή ανυπαρξία ιατρικής αμέλειας αντιμετωπίζεται σε αστικό, σε πειθαρχικό και σε ποινικό επίπεδο. Τα αστικά δικαστήρια εξετάζουν τις νομικές βάσεις της συμβατικής, της αδικοπρακτικής και της ευθύνης σύμφωνα με το άρθρο 8 του Ν.2251/1994 για την Προστασία των Καταναλωτών. Τα πειθαρχικά όργανα προβαίνουν σε κυρώσεις, αν διαπιστώσουν παράβαση της ιατρικής δεοντολογίας από κάποιον ιατρό κατά την ενάσκηση του λειτουργήματος του.
Τέλος, τα ποινικά δικαστήρια εστιάζουν στην ύπαρξη ή στην ανυπαρξία εξωτερικής αμέλειας, εσωτερικής αμέλειας και αιτιώδους συνδέσμου στις ενέργειες ενός ιατρού, ώστε να τιμωρηθεί αν αποδειχθεί ευθύνη του για τα αδικήματα είτε της ανθρωποκτονίας από αμέλεια σύμφωνα με το άρθρο 302 ΠΚ, είτε της σωματικής βλάβης από αμέλεια σύμφωνα με το άρθρο 314 ΠΚ.
