Ψιλή κυριότητα και επικαρπία
Δύο έννοιες του εμπραγμάτου δικαίου, που συχνά συγχέονται και συνήθως δεν είναι αντιληπτή στο ευρύ κοινό η διάκριση τους, είναι η επικαρπία και η ψιλή κυριότητα. Τόσο η επικαρπία, όσο και η ψιλή κυριότητα αποτελούν μέρη του συνόλου που ονομάζεται πλήρης κυριότητα. Προκειμένου να κατανοήσετε τη διάκριση τους, σας παραθέτουμε αρχικά την έννοια της πλήρους κυριότητας, η οποία διασπάται συμβολαιογραφικά επί ακινήτων σε ψιλή κυριότητα και σε επικαρπία για να εξυπηρετήσει κατά κύριο λόγο τις κληρονομικές σχέσεις μεταξύ γονέων και τέκνων.
Τι ορίζεται ως πλήρης κυριότητα επί κινητού ή ακινήτου;
Ως πλήρης κυριότητα ορίζεται η άμεση, καθολική και απόλυτη εξουσία επί ιδίου πράγματος, η οποία ασκείται μέσα στα πλαίσια του νόμου και συνιστά το ισχυρότερο δικαίωμα σε κάθε κινητή ή ακίνητη περιουσία. Εκ του ορισμού προκύπτει πως, βασικό γνώρισμα της πλήρους κυριότητας είναι η εξουσία, η οποία παρέχεται από το νόμο, δηλαδή κάθε εξουσία επί του κινητού ή ακινήτου που δε προσκρούει στο νόμο ή σε εμπράγματα δικαιώματα τρίτων. Η εξουσία αυτή χαρακτηρίζεται ως άμεση και απόλυτη, γιατί στρέφεται κατά παντός επιθυμεί να επέμβει στο κινητό ή στο ακίνητο. Η εξουσία που παρέχει η πλήρης κυριότητα σε ένα κινητό ή ακίνητο είναι καθολική, καθώς περιλαμβάνει όλες τις δυνατές χρησιμότητες του κινητού ή ακινήτου, που δεν έχουν αποκλεισθεί από το νόμο ή στις οποίες δεν ασκείται από τρίτον κάποιο εμπράγματο δικαίωμα, όπως για παράδειγμα κάποια δουλεία.
Tι ορίζεται ως ψιλή κυριότητα και ποια είναι η χρησιμότητα της στη πράξη;
Ως ψιλή κυριότητα ορίζεται η κυριότητα από την οποία έχει αποψιλωθεί, δηλαδή αφαιρεθεί η επικαρπία. Συνηθίζεται εδώ και δεκαετίες οι γονείς να προβαίνουν σε συμβολαιογραφική διάσπαση της κυριότητας και να παραχωρούν στο παιδί τους, το τμήμα της «ψιλής» κυριότητας, παρακρατώντας οι ίδιοι την επικαρπία του ακινήτου. Δηλαδή τα παιδιά που είθισται να είναι ψιλοί κύριοι δεν μπορούν να εκμεταλλευτούν το ακίνητο παρά μόνο, όταν αποκτήσουν και την επικαρπία είτε εν ζωή, είτε μετά από το θάνατο των γονιών.
Διαβάστε – Τι είναι η Νόμιμη Μοίρα
Tι ορίζεται ως επικαρπία και ποιες οι επιμέρους διακρίσεις της;
Ως επικαρπία ορίζεται το εμπράγματο δικαίωμα, για πλήρη χρήση ή εκμετάλλευση ξένου κινητού ή ακινήτου, με την υποχρέωση όμως να διατηρείται η ουσία αυτού ακέραια. Ο επικαρπωτής μπορεί να χρησιμοποιεί και να εκμεταλλεύεται το κινητό ή ακίνητο, δεν έχει όμως το δικαίωμα να επεμβαίνει σε οτιδήποτε σχετίζεται με τη δομή και τη σύσταση αυτού, αλλά θα πρέπει να το αφήσει στη κατάσταση που το θέλει ο ψιλός κύριος. Η επικαρπία πραγματοποιείται με δικαιοπραξία εν ζωή ή αιτία θανάτου και με χρησικτησία τακτική ή έκτακτη. Η επικαρπία έχει το χαρακτηριστικό πως είναι αμεταβίβαστη, εκτός αν έχει ορισθεί διαφορετικά μεταξύ ψιλού κυρίου και επικαρπωτή.
Το αμεταβίβαστο της επικαρπίας, έχει ως δικαιολογητική βάση την εμπιστοσύνη που επέδειξε ο ψιλός κύριος στον επικαρπωτή και για αυτό δεν επιτρέπεται να αποτελέσει αντικείμενο συναλλαγών. Υπάρχει η δυνατότητα να μεταβιβασθεί βέβαια, μόνο η άσκηση της επικαρπίας ολικά ή μερικά. Σε αυτή τη περίπτωση ενυπάρχει μόνο απλή ενοχική αξίωση κατά του επικαρπωτή. Ο επικαρπωτής οφείλει να διατηρεί ακέραια την ουσία του κινητού ή ακινήτου, να συνεχίζει τον μέχρι πρότινος οικονομικό προορισμό του πράγματος και να το μεταχειρίζεται με επιμέλεια και κατά τους κανόνες της τακτικής εκμετάλλευσης.
Πέρα από την επικαρπία, υπάρχει η οιονεί επικαρπία, η οποία πραγματοποιείται σε πράγματα αναλωτά. Άλλα δύο είδη επικαρπίας που εντάσσονται στην επικαρπία ασώματων αντικειμένων είναι, η επικαρπία δικαιώματος και η επικαρπία απαιτήσεων. Η επικαρπία δικαιώματος μοιάζει με την επικαρπία πράγματος, με τη διαφορά πως αντί ο επικαρπωτής να ασκεί το εμπράγματο δικαίωμα του σε πράγμα, ασκεί αυτό σε δικαίωμα παρά το γεγονός πως εμπράγματο δικαίωμα δε νοείται τυπικά τουλάχιστον σε δικαίωμα.
Θα πρέπει όμως το δικαίωμα να είναι καρποφόρο και μεταβιβαστό. Σημαντικό είναι να επισημανθεί πως, στην επικαρπία δικαιώματος εφαρμόζονται αναλόγως οι διατάξεις περί επικαρπίας πραγμάτων. Αναφορικά με την επικαρπία απαιτήσεων, ο επικαρπωτής απαίτησης δικαιούται να καρπωθεί αλλά όχι να καταναλώσει την απαίτηση. Τα όσα ειπώθηκαν για την επικαρπία δικαιώματος ισχύουν και για την επικαρπία οποιουδήποτε ενοχικού δικαιώματος, συνεπώς και για την επικαρπία απαιτήσεων.
Συμπερασματικά
Συνοψίζοντας, η πλήρης κυριότητα αποτελεί χωρίς καμία αμφιβολία το ισχυρότερο εμπράγματο δικαίωμα που τυγχάνει της μέγιστης δυνατής νομικής προστασίας έναντι οποιασδήποτε προσβολής από τρίτον. Η ψιλή κυριότητα, ουσιαστικά είναι η πλήρης κυριότητα από την οποία έχει όμως αφαιρεθεί η δυνατότητα χρήσης και κάρπωσης του ακινήτου. Η επικαρπία είναι το εμπράγματο δικαίωμα, που παρέχει τη δυνατότητα στον επικαρπωτή να χρησιμοποιεί και να εκμεταλλεύεται το ακίνητο, αλλά θα πρέπει να διατηρεί ακέραια την ουσία του, τον οικονομικό προορισμό του και να το μεταχειρίζεται επιμελώς και σύμφωνα με τους κανόνες της τακτικής εκμετάλλευσης. Η πρακτική χρησιμότητα της συμβολαιογραφικής διασπάσεως της πλήρους κυριότητας εδώ και πολλά χρόνια, αποτελεί συνήθης πρακτική που ακολουθείται αφενός για τη διασφάλιση των γονέων και αφετέρου για την ευκολότερη απόκτηση της κυριότητας του ακινήτου από τα τέκνα, μετά από το θάνατο των γονέων τους.
